Sóng - Tác giả tác phẩm (2022) - Ngữ văn lớp 12

Sóng - Ngữ văn 12

I. Khái quát chung về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Tên tuổi: Xuân Quỳnh sinh năm 1942, mất năm 1988, tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh.

- Quê quán: La Khê, thành phố Hà Đông, tỉnh Hà Tây (nay thuộc thành phố Hà Nội), xuất thân trong một gia đình công chức, mồ côi mẹ từ nhỏ, ở với bà nội.

- Quá trình hoạt động cách mạng:  Xuân Quỳnh là một trong số những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ nhà thơ trẻ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.

b. Sự nghiệp văn học

- Tác phẩm chính: Tơ tằm – Chồi biếc (in chung), Hoa dọc chiến hào, Gió Lào cát trắng, Lời ru trên mặt đất, Tự hát, Hoa cỏ may, Bầu trời trong quả trứng, truyện thơ Truyện Lưu Nguyễn

- Phong cách nghệ thuật:

+ Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân thành, đằn thắm và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc bình dị đời thường.

- Vị trí, tầm ảnh hưởng:

+ Là nhà thơ nữ nổi bật, có nhiều đóng góp cho nền văn học Việt Nam hiện đại.

+ Năm 2007 được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ:

- Sóng được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là một bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh.

- Bài thơ in trong tập Hoa dọc chiến hào.

b. Thể thơ: 5 chữ

c. Tóm tắt:

Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó cho thấy tình yêu là một thứ tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.

d. Bố cục:

- Phần 1 (2 khổ thơ đầu): Nhận thức về tình yêu qua hình tượng sóng.

- Phần 2 (2 khổ tiếp theo): Suy nghĩ, trăn trở về cội nguồn và quy luật của tình yêu.

- Phần 3 (3 khổ thơ tiếp theo): Nỗi nhớ, lòng thủy chung son sắt của người con gái trong tình yêu.

- Phần 4 (còn lại): Khát vọng về tình yêu vĩnh cửu, bất diệt.

e. Giá trị nội dung và nghệ thuật:

1. Giá trị nội dung

- Dựa vào việc quan sát, chiêm nghiệm về những con sóng trước biển cả mênh mông, Xuân Quỳnh đã phát hiện ra những cung bậc đa dạng, phức tạp của cảm xúc trong tâm hồn của người phụ nữ đang yêu.

- Niềm khao khát về tình yêu, hạnh phúc của một người phụ nữ vừa truyền thống, vừa hiện đại trong tình yêu.

2. Giá trị nghệ thuật

- Thể thơ năm chữ tạo âm điệu sâu lắng, dạt dào, như âm điệu của những con sóng biển và cũng là sóng lòng của người phụ nữ khi yêu.

- Cách ngắt nhịp linh hoạt, phóng khoáng và cách gieo vần, phối âm độc đáo, giàu sức liên tưởng

- Giọng thơ vừa thiết tha, đằm thắm, vừa mãnh liệt sôi nổi, vừa hồn nhiên, nữ tính

- Xây dựng hình ảnh ẩn dụ - với hình tượng sóng, vừa mang nghĩa thực, vừa mang nghĩa ẩn dụ

-Bài thơ sử dụng các biện pháp nhân hóa, ẩn dụ, đối lập - tương phản,...

g. Một số nhận định hay về tác phẩm:

1. “Tôi tin rằng, không phải 30 năm, mà hi vọng rằng các thế hệ sau vẫn tiếp tục tìm thấy ở trong những tác phẩm của Xuân Quỳnh tình yêu cuộc sống, yêu thêm con người, yêu thêm đất nước để làm cho cuộc sống đẹp hơn.” – Nhà văn Ngô Thảo nghẹn ngào cho biết.

2. “Đọc thơ xuân Quỳnh, người ta không có cảm giác như tác giả cố ý làm thơ, mà thơ chị tự nhiên, nhẹ nhàng, là tiếng nói chân thật từ sâu trong tâm hồn chứ không cố gắng gượng ép bản thân phải sáng tác về những triết lý khô khăn. vì vậy, giọng thơ của chị thủ thỉ tâm tình, dạt dào những đợt sóng tình cảm, lúc thì nhẹ nhàng vỗ về, lúc lại cuồn cuộn dâng trào” – Nhà phê bình văn học Lưu Khánh Thơ (em chồng nhà thơ Xuân Quỳnh).

3. “Sóng không chỉ là tên một thi phẩm đã gây xốn xang cho nhiều thế hệ bạn đọc. Sóng không chỉ là biểu trưng cho một hồn yêu chưa từng nguội yên. Sóng còn là một nguồn sống, nguồn năng lượng mà nữ thi sĩ ấy đã truyền lại cho thế hệ sau qua mỗi tiếng thơ của mình. Và, lâu nay, lòng thơ của chúng ta, người mờ người tỏ, người đang yêu, người đã yêu, đều từng thầm thu thầm phát thứ sóng đặc biệt ấy: Đó chính là Sóng Xuân Quỳnh.” – T.S Chu Văn Sơn

4. “Điều đáng quý nhất ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật, rất thành thật, thành thật trong quan hệ bạn bè, với xã hội và cả trong tình yêu. Chị không quanh co, không giấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm, một suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ ta biết khá kĩ đời tư của chị. Thành thật, đây là cốt lõi thơ trong Xuân Quỳnh” – Võ Văn Trực

5. Dù viết về tình yêu đôi lứa hay tình yêu Tổ quốc, về thế giới trẻ thơ hồn nhiên, trong trắng hay những quan hệ nhân sinh muôn vẻ, thơ Xuân Quỳnh vẫn nổi bật ở vẻ đẹp nữ tính.

II. Trọng tâm kiến thức

a. Nhận thức về tình yêu qua hình tượng sóng

- Thủ pháp đối lập: “dữ dội - dịu êm, ồn ào - lặng lẽ”

“Dữ dội/ dịu êm”: khi có gió lớn, biển động dữ dội làm cho những đợt sóng to đán mạnh vào bờ. Khi trời quang mây tạnh, không có gió lớn thì sóng biển thật hiền hòa, dịu êm.

“Ồn ào/ lặng lẽ”: hai trạng thái đối lập nhau của hình ảnh thiên nhiên sóng biển.

→ Tính khí của người con gái đang yêu cũng giống như sóng, vốn mang nhiều trạng thái tâm lí đặc biệt, nó đối cực, phức tạp và phong phú.

- Hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa “Sông không hiểu nổi mình/Sóng tìm ra tận bể”: Tình yêu: không chấp nhận giới hạn chật hẹp, tầm thường → khát vọng vươn xa, thoát khỏi những gì chật chội, nhỏ hẹp, tầm thường.

→ Nét mới mẻ trong quan niệm tình yêu: người con gái khao khát yêu đương nhưng không còn nhẫn nhục, cam chịu nữa mà dứt khoát đi tìm tình yêu cao cả, đích thực, rộng lớn, bao dung.

- Từ sự tồn tại vĩnh hằng của sóng, nhà thơ liên hệ và khẳng định tâm trạng, khát vọng tình yêu của tuổi trẻ muôn đời:

+ Ngày xưa, ngày sau: khẳng định sự tồn tại trường tồn, bất diệt, vĩnh hằng của sóng.

+ Bồi hồi trong ngực trẻ: khẳng định tâm trạng tình yêu rất mãnh liệt, rạo rực.

+ Tình yêu bao giờ cũng là một khát vọng bồi hồi, từ ngàn xưa con người đã đến với tình yêu và mãi cứ đến với tình yêu .

→ Nhà thơ đã có sự cảm nhận khá sâu sắc những nét tương đồng giữa trạng thái phức tạp của sóng và trạng thái tâm lí đầy phức tạp của tình yêu, từ quy luật của tự nhiên tác giả khẳng định quy luật của tình yêu và quy luật của tình cảm con người.

b. Những suy nghĩ, trăn trở về cội nguồn và quy luật của tình yêu

- Nhân vật trữ tình: hình tượng kép sóng và em.

- Sự lí giải, cắt nghĩa bản thể cội nguồn của sóng để hướng đến cắt nghĩa cội nguồn của tình yêu: Sử dụng các câu hơi tu từ “Từ nơi nào sóng lên?”, “Gió bắt đầu từ đâu?”: thể hiện mong muốn muốn cắt nghĩa ngọn nguồn của thiên nhiên, tìm được cội nguồn của tình yêu, lí giải được tình yêu.

- Câu trả lời “Em cũng không biết nữa”: Lời tự thú chân thành của người phụ nữ, đầy hồn nhiên, nữ tính. Tình yêu là bí ẩn, những trạng thái trong tình yêu luôn là những điều khó lí giải.

→ Cách cắt nghĩa giàu nữ tính và trực cảm, tình yêu được lí giải một cách hồn nhiên, dễ thương: tình yêu giống như sóng biển, gió trời, làm sao cắt nghĩa ngọn nguồn, làm sao hiểu hết được – tình yêu nó tự nhiên, hồn nhiên như thiên nhiên và cũng khó hiểu, nhiều bất ngờ như thiên nhiên.

c. Nỗi nhớ, lòng thủy chung son sắt của người con gái khi yêu

- Nỗi nhớ là tình cảm chủ đạo, luôn thường trực trong trái tim những người đang yêu bao trùm cả không gian, thời gian: “dưới lòng sâu... trên mặt nước...”, “ngày đêm không ngủ được” → Da diết, sâu đậm.

+ Sự so sánh độc đáo khẳng định nỗi nhớ tồn tại trong ý thức và đi vào cả tiềm thức: “Lòng em nhớ đến anh/Cả trong mơ còn thức” → Cách nói cường điệu nhưng hết sức hợp nhằm tô đậm nỗi nhớ mãnh liệt của tác giả

+ Nghệ thuật nhân hóa, sự phát hiện tương đồng giữa sóng và em: sóng cũng nhớ thương như con người, trạng thái sóng tương đồng với trạng thái đang yêu của em.

→ Nỗi nhớ cồn cào, da diết, không thể nào nguôi, cuồn cuộn, dào dạt như từng đợt sóng biển triền miên, bồi hồi, vô hạn; sóng khao khát bờ như em khao khát anh, khẳng định tình yêu tha thiết, sâu sắc, mãnh liệt, cháy bỏng.

- Lòng thủy chung, son sắt của người con gái trong tình yêu được bày tỏ bằng những câu thơ khẳng định tuyệt đối:

+“Dẫu...dẫu...cũng”: lặp cấu trúc câu, khẳng định thật dứt khoát.

+ Từ trái nghĩa “xuôi/ ngược, phương Bắc/ phương Nam, đại dương/ bờ…” để khẳng định niềm tin vượt qua khó khăn.

+ “Chẳng tới bờ/ muôn vời cách trở”: niềm tin vào tương lai, cái đích cuối cùng của tình yêu, thể hiện ấp ủ bao hi vọng vào tình yêu vượt qua mọi khó khăn thử thách. → Lòng thủy chung là sức mạnh để tình yêu vượt qua mọi khó khăn, thử thách để tới với bến bờ hạnh phúc

⇒ Lời khẳng định cho cái tôi của một con người luôn vững tin ở tình yêu

d. Khát vọng về tình yêu vĩnh cửu, bất diệt

- Ước vọng tình yêu lớn lao luôn đi kèm với những lo âu đầy nữ tính của nhà thơ: “cuộc đời, dài – năm tháng vẫn đi qua; biển kia dẫu rộng/ mây vẫn bay về xa…” đó không phải lo về cái hữu hạn của tình yêu mà lo về cái mong manh của đời người. → Sự chiêm nghiệm của một trái tim nhạy cảm, nhà thơ sớm nhận ra và thấm thía về sự hữu hạn của kiếp người đồng thời thể hiện mơ ước về một tình yêu vĩnh cữu, bất diệt, muốn vươn lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người.

- Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu: Tâm hồn mang khát vọng tình yêu mãnh liệt, bất diệt. Tình yêu trong tâm hồn gắn liền với nỗi nhớ, sự chung thủy, đợi chờ, sự đồng vọng thiết tha.→ Tiếng nói trẻ trung, nồng nhiệt mà cũng rất sâu nặng, sắc son của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Người phụ nữ luôn hướng đến một tình yêu bất diệt vượt qua sự hữu hạn của đời người và tồn tại mãi mãi với thời gian.

e. Tổng kết

- Nội dung: bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó cho thấy tình yêu là một thứ tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người

- Nghệ thuật: hình ảnh sóng đôi sóng và em, thể thơ năm chữ, ngôn ngữ dung dị, trong sáng...

III. Sơ đồ tìm hiểu chung

IV. Sơ đồ đọc hiểu văn bản

V. Sơ đồ vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ

VI. Sơ đồ cảm nhận bài thơ sóng

Xem thêm các bài tóm tắt tác giả tác phẩm Ngữ văn 12 hay, chi tiết khác:

Đàn ghi ta của Lor-ca

Người lái đò sông Đà

Ai đã đặt tên cho dòng sông

Vợ nhặt

Vợ chồng A Phủ