Ai đã đặt tên cho dòng sông - Tác giả tác phẩm (2022) - Ngữ văn lớp 12

Ai đã đặt tên cho dòng sông - Ngữ văn 12

I. Khái quát chung về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Tên tuổi: Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế.

- Quê quán: Quê gốc của ông ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.

- Quá trình hoạt động cách mạng:

+ Ông học tại Huế đến hết bậc Trung học, sau đó theo học tại các trường Đại học Sư phạm Sài Gòn (tốt nghiệp năm 1960), Trường Đại học Huế (tốt nghiệp năm 1964).

+ Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát ly lên chiến khu và tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ thông qua hoạt động văn học nghệ thuật.

+ Ông từng là Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Bình - Trị - Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

b. Sự nghiệp văn học

- Tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986), Hoa trái quanh tôi (1995)...

- Phong cách nghệ thuật:

+ Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn chuyên viết bút ký.

+ Các sáng tác của ông có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ với tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ:

- Tác phẩm được viết tại Huế vào ngày 4 tháng 1 năm 1981, sau đó được in trong tập sách cùng tên.

- Bài bút ký trên có ba phần, đoạn trích trong sách giáo khoa thuộc phần đầu tiên.

b. Thể loại: Bút ký

c. Tóm tắt:

Trong các dòng sông đẹp trên đất nước, chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất. Khi ở thượng nguồn, sông Hương đã là một bản trường ca của rừng già. Nó mang trong mình vẻ đẹp mãnh liệt và hoang dại, có nhiều ghềnh thác đáy vực bí ẩn. Khi trở về đồng bằng, sông Hương thơ mộng làm say đắm lòng người. Hai bên bờ sông Hương chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên. Dòng sông mềm như tấm lùa uốn cong, cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, hình khối trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, cao đột ngột. Sông hương có vẻ đẹp da màu biến ảo: “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Đến khi qua thành phố Huế, sông Hương trôi đi thật chậm chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Dòng sông này cũng đã sống những thế kỷ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của mình. Đó còn là dòng sông của thời gian, của sử thi.

d. Bố cục:

- Phần 1. Từ đầu đến “mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”. Hành trình của Hương giang.

- Phần 2. Còn lại. Sông Hương - dòng sông của lịch sử và thơ ca.

e. Giá trị nội dung và nghệ thuật:

1. Giá trị nội dung

- Đoạn trích là hình ảnh của dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy chất thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên với từng bước đi trong cuộc hành trình trở về với người tình thơ mộng. Và trong mỗi bước đi ấy, sông Hương như trưởng thành, thay đổi, lớn lên để từ một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại trở thành một bà mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở 

- Qua đoạn trích, người đọc cũng có thể cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.

2. Giá trị nghệ thuật

- Sông Hương được tái hiện bằng một vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lý và văn chương của tác giả.

- Những cảm xúc sâu lắng cùng văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa đã tạo nên sức hấp dẫn của đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?

II. Trọng tâm kiến thức

a)  Hình ảnh sông Hương

- Dưới góc độ địa lí:

+ Sông Hương ở thượng nguồn:

Nhìn từ thượng nguồn, sông Hương có mối quan hệ mật thiết với dãy Trường Sơn.

Sông Hương rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn.

Sông Hương mang dáng vẻ trữ tình hiện đại.

Sông Hương hiện ra như một cô gái Di-gan phóng khoáng, man dại.

$\to$Nghệ thuật: Động từ, tính từ gây ấn tượng mạnh, so sánh, nhân hóa táo bạo.
+ Sông Hương trước khi vào kinh thành Huế:

Trở thành người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô.

Toàn bộ thủy trình của dòng sông như một cuộc kiếm tìm có ý thức.

Sông Hương là người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng châu hóa đầy hoang dại.

$\to$Khi ra khỏi vùng núi, sông Hương như một nàng thiếu nữ được đánh thức bỗng bừng lên sức trẻ và niềm khao khát của tuổi thanh xuân để chuyển dòng liên tục.

$\to$Nghệ thuật: Biện pháp kể, tả kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa làm nổi bật sông Hương ở sự phối cảnh kì thú vừa hài hòa nên thơ, trữ tình.

+ Sông Hương chảy vào thành phố Huế:

Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long.

Dòng sông kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam - Đông Bắc, tự uốn một cánh cung rất nhẹ nhàng sang đến Cồn Hến, dòng sông mềm mại hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.

Sông Hương duy nhất thuộc về một thành phố, là niềm tự hào của xứ Huế.

Nhìn bằng con mắt hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo nên những nét cổ kính của cố đô.

Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương như một điệu “slow” dành riêng cho xứ Huế.

$\to$Sông Hương được cảm nhận ở nhiều phương diện khác nhau, sông Hương được nhìn nhận, đối sánh trong các ngành nghệ thuật, vẻ đẹp ấy được hội tụ dưới cái nhìn tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc:

+ Sông Hương mang vẻ đẹp hùng ca, ghi dấu những vinh quang từ thuở còn là một dòng sông biên thùy, xa xôi.

+ Sông Hương trở thành chứng nhân lịch sử.

- Sông Hương qua góc nhìn văn hóa và thơ ca:

+ Sông Hương từ góc độ văn hóa:

Trong cách nhìn với âm nhạc: Gắn sông Hương với một nền âm nhạc cổ điển Huế.

+ Từ góc nhìn văn hóa: Người nghệ sĩ đã tưởng tượng về đại thi hào Nguyễn Du và về Kiều.

+ Sông Hương từ góc độ thơ ca:

Mỗi nhà thơ đều có một khám phá riêng về nó.

Sông Hương oan hoài trong nỗi sầu vạn cổ trong thơ Bà huyện Thanh Quan, sức mạnh phục sinh của tâm hồn trong thơ Tố Hữu.

$\to$Nghệ thuật so sánh, liên tưởng độc đáo tạo nên một dấu ấn riêng về phong cách nghệ thuật giàu chất thơ.

b) Cái “tôi” của Hoàng Phủ Ngọc Tường

-   Cái “tôi” tài hoa, uyên bác.

-  Cái “tôi” nặng lòng với quê hương xứ sở.

-  Cái “tôi” đa phong cách, mang dấu ấn riêng biệt, giàu chất thơ.

III. Sơ đồ phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông

IV. Sơ đồ tìm hiểu chung

Xem thêm các bài tóm tắt tác giả tác phẩm Ngữ văn 12 hay, chi tiết khác:

Vợ nhặt

Vợ chồng A Phủ

Rừng xà nu

Những đứa con trong gia đình

Chiếc thuyền ngoài xa