Nghĩa của từ “nước” trong mỗi câu thơ sau đây (trích “Truyện Kiều” của Nguyễn Du) khác nhau như thế nào?

Soạn bài Bản chất xã hội - văn hóa của ngôn ngữ (trang 34)

Câu 1 (trang 42 Chuyên đề Ngữ Văn 11): Nghĩa của từ “nước” trong mỗi câu thơ sau đây (trích “Truyện Kiều” của Nguyễn Du) khác nhau như thế nào? Các nghĩa chuyển của từ nước gợi lên cho em điều gì về biểu hiện của văn hóa trong ngôn ngữ?

- Nao nao dòng nước uốn quanh,

Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.

- Một hai nghiêng nước nghiêng thành

Sắc đành đòi một tài đành đòi họa hai.

- Dập dìu tài tử giai nhân

Ngựa xe như nước áo quần như nêm

- Phòng khi nước đã đến chân

Dao này thì liệu với thân sau này.

- Về đây nước trước bẻ hoa

Vương tôn quý khách ắt là đua nhau.

- Hoa cười ngọc thốt đoan trang

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.

Trả lời:

- Nghĩa của từ “nước” trong mỗi câu thơ sau đây (trích “Truyện Kiều” của Nguyễn Du) khác nhau:

Nao nao dòng nước uốn quanh,

Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.

→ Trong câu thơ này, từ "nước" được dùng để chỉ sự chảy róc rách, lắc lư dòng nước. Đây là hình ảnh mô tả về sự chảy nước nhanh chóng và uốn lượn quanh các cầu và dọc theo dòng nước. Từ "nước" ở đây tạo nên hình ảnh động đậy, sống động của môi trường thiên nhiên.

- Một hai nghiêng nước nghiêng thành

Sắc đành đòi một tài đành đòi họa hai.

→ Từ “nước” được sử dụng hiểu như cụm từ đất nước. Tác giả sử dụng từ “nước” để ví von sắc đẹp của Kiều đẹp lộng lẫy, làm say lòng người mà để mất nước, mất thành.

Dập dìu tài tử giai nhân

Ngựa xe như nước áo quần như nêm

→ Tác giả đã lấy cái tính chất ồ ạt, rào rạt thành dòng của “nước” để miêu tả sự đông đúc, nhộn nhịp của cảnh ngày xuân trong tiết Thanh minh. Đó là khung cảnh đông đúc, người qua kẻ lại thành dòng, đông đúc và nhộn nhịp như mắc cửi.

- Phòng khi nước đã đến chân

Dao này thì liệu với thân sau này.

→ Ở đây, "nước" được hiểu là sự đi tới, sự tiến tới, biểu thị thời gian trôi qua. Biểu hiện văn hóa trong ngôn ngữ ở đây là việc sử dụng từ "nước" để ám chỉ thời gian và sự thay đổi của cuộc đời, thể hiện tâm trạng và suy tư về tương lai.

- Về đây nước trước bẻ hoa

Vương tôn quý khách ắt là đua nhau.

→ Tại đây, "nước" có nghĩa là sự chảy, chảy ra, biểu thị thái độ, hành động của người khác đối với người miêu tả. Biểu hiện văn hóa trong ngôn ngữ ở đây là việc sử dụng từ "nước" để ám chỉ hành động, cách ứng xử của người khác và sự trọng vọng, tôn trọng đối với đối tác.

Hoa cười ngọc thốt đoan trang

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.

→ Ở đây, "nước" được hiểu là dòng nước chảy thành dòng, thẳng tuột và theo dòng. Biểu hiện văn hóa trong ngôn ngữ ở đây là việc sử dụng từ "nước" để miêu tả vẻ đẹp mượt mà, óng ả của mái tóc người con gái.

Như vậy, từ "nước" trong mỗi câu thơ mang đến các nghĩa khác nhau và gợi lên những hình ảnh, biểu hiện văn hóa đa dạng. Việc sử dụng từ ngôn ngữ như vậy thể hiện tài năng và sự tinh tế của tác giả trong việc sử dụng từ ngữ và biểu hiện văn hóa qua ngôn ngữ.