Giáo án Chuyên đề Hóa 11 (Cánh diều 2024) Bài 5: Chuyển hoá chất béo thành xà phòng

Trường THPT …

Tổ: ….. - Nhóm: Hóa học

Họ và tên giáo viên:

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

– GV yêu cầu HS đọc trong trang 36 SGK, nêu khái niệm xà phòng.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

– HS tìm hiểu SGK, tìm kiếm câu trả lời.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

– GV gọi HS đứng tại chỗ trình bày; có thể gọi các HS nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

GV nhận xét, chốt kiến thức và kết luận.

I. Một số vấn đề về sản xuất xà phòng

1. Khái niệm xà phòng

Xà phòng có thành phần chính là muối sodium hoặc potassium của các acid béo, được dùng để tẩy rửa, làm sạch các chất bẩn bám trên vải, da tay.

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

– GV yêu cầu HS đọc trong trang 37 SGK, viết PTHH.

– GV yêu cầu HS trả lời logo hỏi 1.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

– HS tìm hiểu SGK, viết PTHH.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

– GV gọi HS lên bảng trình bày; có thể gọi các HS nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

GV nhận xét, chốt kiến thức và kết luận.

2. Phản ứng điều chế xà phòng

SGK

Trả lời câu hỏi 1:

Các muối carboxylate thu được trong quá trình sản xuất xà phòng là muối sodium carboxylate hoặc potassium carboxylate (RCOONa hoặc RCOOK).

Các muối này có đặc điểm: Một đầu là gốc hydrocarbon kị nước (không tan trong nước), còn một đầu là nhóm – COONa hoặc – COOK ưa nước (tan trong nước).

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

– GV yêu cầu HS đọc trong trang 37-38 SGK.

– GV yêu cầu HS trả lời logo hỏi 2, 3; logo vận dụng 1.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

– HS tìm hiểu SGK.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

– GV gọi HS đứng tại chỗ trình bày; có thể gọi các HS nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

GV nhận xét, chốt kiến thức và kết luận.

3. Nguyên liệu để sản xuất xà phòng

(SGK)

Trả lời:

Câu hỏi 2: Những nguyên liệu cần để điều chế xà phòng: mỡ động vật (hoặc dầu thực vật), kiềm (sodium hydroxide hoặc potassium hydroxide) và các chất phụ gia.

Câu hỏi 3: Để tạo màu hồng cho xà phòng có thể thêm vào xà phòng một ít nước ép củ dền; Để tạo màu vàng cho xà phòng có thể thêm vào xà phòng một ít nước cam ép; Để tạo màu nâu cho xà phòng có thể thêm vào xà phòng một ít nước cà phê…

Vận dụng 1:

- Mỡ cừu: Nhiệt độ nóng chảy 45 ^oC – 55 ^oC, khối lượng riêng khoảng 0,86 g mL^-1 đến 0,90 g mL^-1, chỉ số xà phòng hoá 193 – 198.

- Mỡ bò: Nhiệt độ nóng chảy 45 ^oC – 50 ^oC, khối lượng riêng khoảng 0,86 g mL^-1 đến 0,90 g mL^-1, chỉ số xà phòng hoá 193 – 198.

- Dầu dừa: Nhiệt độ nóng chảy 23 ^oC – 26 ^oC, khối lượng riêng 0,91 g mL^-1, chỉ số xà phòng hoá 250 – 260.

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

– GV chia lớp thành 2 nhóm:

+ Nhóm 1: tìm hiểu quy trình chế biến xà phòng không gia nhiệt.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu quy trình chế biến xà phòng có gia nhiệt.

Sau khi tìm hiểu các bước điều chế, đại diện nhóm sẽ thuyết trình và trả lời các câu hỏi liên quan trong mục.

_ HS nhận nhiệm vụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

– HS tìm hiểu SGK, trả lời câu hỏi.

- GV theo dõi, đôn đốc và hỗ trợ HS khi cần thiết.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

– Đại diện các nhóm trình bày;

- Các HS còn lại, theo dõi, nhận xét, góp ý (nếu có).

Bước 4: Kết luận, nhận định

GV nhận xét, chốt kiến thức và kết luận.

4. Quy trình điều chế xà phòng

(SGK)

Trả lời câu hỏi:

Câu 4:

- Ưu điểm: Dễ đổ khuôn, tạo hình; sản phẩm cuối cùng mịn, đẹp mắt hơn; điều chế ở nhiệt độ thấp nên an toàn hơn khi sản xuất.

- Nhược điểm: Sản phẩm mất từ 4-6 tuần để có thể sử dụng; ngoài ra, cần phải tiến hành khuấy đến khi phản ứng xà phòng hóa xảy ra hoàn toàn.

Câu 5: Nên sử dụng nồi inox để thực hiện phản ứng xà phòng hoá vì kiềm không phản ứng, không ăn mòn thép không gỉ; ngoài ra inox bền với nhiệt.

Không thể dùng cốc thuỷ tinh hay nồi nhôm để thực hiện phản ứng xà phòng hoá vì:

+ Trong quy trình điều chế xà phòng có gia nhiệt, hỗn hợp được đun ở nhiệt độ 65 ^oC – 75 ^oC có thể làm nứt, vỡ dụng cụ thuỷ tinh.

+ Ngoài ra, kiềm đặc ở nhiệt độ cao có thể ăn mòn thuỷ tinh theo phản ứng:

2NaOH + SiO₂ → Na₂SiO₃ + H₂O

+ Kiềm có thể phá huỷ dụng cụ bằng nhôm, theo phản ứng:

2Al + 2NaOH + 2H₂O → 2NaAlO₂ + 3H₂

2Al + 2KOH + 2H₂O → 2KAlO₂ + 3H₂.

Câu 6: Mục đích của việc thêm dung dịch NaCl bão hoà là để xà phòng tách ra hết khỏi hỗn hợp phản ứng. Vì dung dịch NaCl bão hòa có tỉ khối lớn hơn xà phòng, mặt khác xà phòng không tan trong dung dịch NaCl nên xà phòng sẽ nổi lên.

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

– GV yêu cầu HS đọc trong trang 40 SGK, nêu tiêu chí.

– GV yêu cầu HS trả lời logo hỏi 7.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

– HS tìm hiểu SGK.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

– GV gọi HS đứng tại chỗ trình bày; có thể gọi các HS nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

GV nhận xét, chốt kiến thức và kết luận.

5. Một số tiêu chí đánh giá chất lượng xà phòng

TCVN 1557 : 1991 về xà phòng bánh, phương pháp thử.