Buổi học cuối cùng - Tác giả tác phẩm Ngữ văn lớp 10 - Chân trời sáng tạo

Tác giả tác phẩm: Buổi học cuối cùng - Ngữ văn 10

I. Tác giả

- An-phông-xơ Đô-đê (1840-1897) - Quê quán: Nimes, miền Nam nước Pháp

- Cuộc đời:

+ Tuổi thơ lận đận khi xí nghiệp của cha bị phá sản và bố mẹ ly hôn

+ Ông thôi học khi đang học trung học và bắt đầu lập nghiệp tại Paris khi mới 12 tuổi

- Sự nghiệp sáng tác:

+ Ông bắt đầu sáng tác khi mới 14 tuổi và tiếp tục sáng tác bền bỉ trong suốt cuộc đời

+ Các tác phẩm của ông được dân chúng đón nhận nhiệt tình và thành công vang dội

+ Ông sáng tác ở nhiều thể loại và đều có thành tựu đáng kể, đặc biệt là thơ và tiểu thuyết

+ Tác phẩm tiêu biểu: Thằng nhóc con, Những lá thư từ cối xay của tôi, Fromont cháu trẻ và cụ Riler, Tartarin vùng Tarascon...

II. Tác phẩm Buổi học cuối cùng

1. Thể loại: Truyện ngắn

2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Tác phẩm Buổi học cuối cùng (Chuyện của một em bé người An-dát) là 1 truyện ngắn nằm trong tuyển tập truyện Truyện kể ngày thứ hai của nhà văn An-phông-xơ Đô-đê.

3. Phương thức biểu đạt: Tự sự 

4. Người kể chuyện: Ngôi thứ nhất

5. Tóm tắt tác phẩm Buổi học cuối cùng

Chuyện kể về buổi học tiếng Pháp cuối cùng ở vùng An-dát qua lời kể của cậu học trò Phrăng. Sáng hôm ấy, cậu bé Phrăng đến lớp hơi muộn và ngạc nhiên khi thấy lớp học có vẻ khác thường. Cậu thực sự choáng váng khi nghe thầy Ha-men nói đây là buổi học tiếng Pháp cuối cùng. Cậu thấy tiếc nuối và ân hận vì bấy lâu nay đã bỏ phí thời gian, đã trốn học đi chơi và ngay sáng nay cậu cũng phải đấu tranh mãi mới quyết định đến trường. Trong buổi học cuối cùng đó không khí thật trang nghiêm. Thầy Ha-men đã nói những điều sâu sắc về tiếng Pháp, đã giảng bài say sưa cho đến khi đồng hồ điểm 12 giờ. Kết thúc buổi học, thầy nghẹn ngào không nói nên lời, thầy cố viết thật to lên bảng: "NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM".

6. Bố cục tác phẩm Buổi học cuối cùng

- Phần 1 (từ đầu đến “vắng mặt con”): Quang cảnh trên đường đến trường và cảnh ở trường trước buổi học qua sự quan sát của Phrăng.

- Phần 2 (tiếp đó đến “nhớ mãi buổi học cuối cùng này”): Diễn biến buổi học cuối cùng và tâm trạng của mọi người.

- Phần 3 (còn lại): Cảnh kết thúc buổi học cuối cùng

7. Giá trị nội dung tác phẩm Buổi học cuối cùng

Qua câu chuyện buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở vùng An-dát bị quân Phổ chiếm đóng và hình ảnh cảm động của thầy Ha-men, truyện đã thể hiện lòng yêu nước trong một biểu hiện cụ thể là tình yêu tiếng nói của dân tộc và nêu chân lí: “Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù…”

8. Giá trị nghệ thuật tác phẩm Buổi học cuối cùng

- Khắc họa nhân vật qua việc miêu tả ngoại hình, cử chỉ, lời nói và tâm trạng

- Ngôi kể thứ nhất, làm cho câu chuyện trở nên sinh động, chân thực, hấp dẫn

- Ngôn ngữ tự nhiên với giọng kể chân thành, xúc động, truyền cảm

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Buổi học cuối cùng

1. Quang cảnh trên đường đến trường và ở trường trước buổi học qua sự quan sát của Phrăng

- Tâm trạng của Phrăng trước buổi học: thoáng ý nghĩ trốn học và rong chơi ngoài đồng nội nhưng cưỡng lại được và sau đó chú bé ba chân bốn cẳng chạy đến trường

- Quang cảnh đường phố: Có nhiều người đứng trước bảng dán cáo thị - nơi luôn lan ra những tin chẳng lành:

+ Những cuộc thất trận

+ Những vụ trưng thu

+ Những mệnh lệnh của ban chỉ huy Đức...

- Quang cảnh trường học khác hẳn với thường ngày: Trường học yên tĩnh, bình lặng y như 1 buổi sáng chủ nhật (khác hẳn thường ngày luôn ồn ào như vỡ chợ vang ra tận ngoài phố với:

+ Tiếng ngăn bàn đóng mở

+ Tiếng mọi người đồng thanh nhắc lại rất to các bài học

+ Tiếng thước kẻ to tướng của thầy gõ xuống bàn

- Thầy giáo Ha-men với thái độ, hành động khác hẳn với thường ngày:

+ Nói thật nhẹ nhàng khi Phrăng đến muộn (trước đây khi học sinh đến muộn thầy sẽ rất giận dữ nên khi bước vào Phrăng đã đỏ mặt tía tai vì sợ hãi)

+ Thầy mặc chiếc ao đơ-ranh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu - trang phục trang trọng chỉ được mặc vào dịp đặc biệt - nhưng lại mặc vào một buổi học bình thường như thế này

- Những khách đến tham gia buổi học bất ngờ, kì lạ không báo trước trên những hàng ghế trống cuối lớp: 

+ Cụ già Hô-de trước đây là xã trưởng với chiếc mũ ba sừng, mang theo quyển tập đánh vần cũ đã sờn mép

+ Bác phát thu trước đây

+ Cùng nhiều người dân làng khác

→ Tất cả đều có vẻ buồn rầu

⇒ Tất cả những hình ảnh khác thường ấy khiến cho Phrăng vô cùng ngạc nhiên, khó hiểu

⇒ Đồng thời không khí tĩnh lặng, trang nghiêm khác thường của buổi học hôm ấy chính là dấu hiệu, điềm báo cho một cuộc khủng hoảng - sự tĩnh lặng trước cơn bão.

2. Diễn biến buổi học cuối cùng và tâm trạng của mọi người

a. Cậu bé Phrăng

- Khi biết được đây là buổi học tiếng Pháp cuối cùng:

+ Choáng váng đến sững sờ khi nghe thầy thông báo

+ Tự giận mình vì những lần trốn học đi chơi

+ Nhìn những cuốn sách tiếng Pháp như những người bạn cố trí nay phải đau lòng giã từ (dù trước đây thấy thật nặng nề, chán ngán)

+ Nuối tiếc, nhớ thương người thầy sẽ không còn được gặp nữa

+ Cảm thấy tội nghiệp người thầy đã từng chán ghét, sợ hãi

- Khi học buổi học cuối cùng: 

+ Chăm chú lắng nghe những điều thầy nói và thấy chúng thật dễ dàng → Cảm thấy chưa bao giờ mình chăm chú lắng nghe đến như thế

+ Cảm thấy kính yêu thầy, yêu thương thầy hơn

+ Tự nhủ sẽ luôn nhớ mãi buổi học tiếng Pháp cuối cùng này

→ Trong buổi học cuối cùng này Phrăng đã cảm nhận được cái hay, ý nghĩa của tiếng Pháp - tiếng mẹ đẻ của mình và tình cảm thầy trò thiêng liêng.

→ Chính vì thế mà Phrăng luôn cảm thấy nuối tiếc, cụm từ "giá như" được lặp lại nhiều lần, thể hiện sự tiếc nuối vô cùng tận của cậu đối với những ngày tháng đã qua, và với cả tiếng Pháp

b. Thầy Ha-men

- Thái độ với học sinh khác hẳn với thường ngày:

+ Không giận dữ hay trách phạt khi Phrăng không đọc được bài mà chỉ dịu dàng nhắc nhở em

+ Nói rất nhiều những lời hay dành cho tiếng Pháp - đây là thứ ngôn ngữ hay nhất thế giới, trong sáng nhất, vững vàng nhất

+ Chưa bao giờ thầy kiên nhẫn giảng giải từng chữ đến như hôm nay, như muốn truyền hết toàn bộ tri thức của mình ngay lập tức cho học sinh

+ Đứng lặng im trên bục giảng, đăm đăm nhìn những đồ vật quanh mình

- Những quan niệm, tư tưởng của thầy:

+ Cảm thấy ai cũng đáng tự chê trách khi nghĩ rằng còn khối thì giờ để học, và giờ đây không còn cơ hội nữa

+ Sẽ thật xấu hổ khi một người dân xứ An-dát lại không biết viết, biết đọc tiếng Pháp

+ Phải luôn giữ lấy tiếng Pháp và không được lãng quên nó, bởi khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chỉ cần vẫn còn giữ vững tiếng nói của dân tộc thì giống như được nắm chìa khóa chốn lao tù

→ Người thầy khẳng định sức mạnh và ý nghĩa to lớn của tiếng nói dân tộc - tiếng Pháp

→ Cùng niềm mong mỏi ở các em học sinh hãy giữu gìn, trân trọng và truyền lưu tiếng Pháp.

c. Các nhân vật khác

- Cụ Hô-de: 

+ Mang theo quyển tập đánh vần cũ đã sờn mép và cặp kính lớn đặt trên trang sách

+ Khi đọc sách, cụ nâng cuốn sách bằng hai tay

+ Cụ đọc rất chăm chú, đánh vần từng chữ như bọn trẻ, giọng đọc run run vì xúc động, rất kì cục

→ Những chi tiết đó thể hiện sự nâng niu, quý trọng của cụ Hô-de đối với tiếng Pháp cùng với đó là sự đau khổ khôn kể khi từ đây tiếng Pháp không còn được học, được viết ở xứ An-dát nữa.

- Các em học sinh:

+ Hết sức chăm chú và im phăng phắc trong giờ học

+ Không để ý đến cảnh vật xung quanh, kể cả những trò nhỏ nhất, tất cả đều cặm cụi viết

+ Tất cả vừa muốn cười nhưng cũng muốn khóc

→ Cũng như Phrăng, các em học sinh ai cũng trân quý những giây phút học tiếng Pháp cuối cùng này. Các em tập trung hết sức, như muốn níu kéo từng giây phút cuối cùng của buổi học.

3. Cảnh kết thúc buổi học

- Âm thanh:

+ Tiếng chuông nhà thờ điểm mười hai giờ

+ Tiếng kèn của bọn lính Phổ đi tập về

→ Những âm thanh tuyên bố chấm dứt buổi học tiếng Pháp cuối cùng - từ bây giờ tiếng Đức sẽ thay thế cho tiếng Pháp được học ở An-dát.

- Hình ảnh trong lớp học:

+ Thầy Ha-men đứng dậy trên bục giảng, mặt tái nhợt, nghẹn ngào, không nói được hết câu

+ Thầy khuyên mọi người hãy yêu nước và giữ gìn tiếng nói của dân tộc

+ Cầm một viên phấn, dằn mạnh hết sức, viết thật to dòng chữ “Nước Pháp muôn năm”

→ Thầy ha-men  là người có tấm lòng yêu nước và ý thức giữ gìn tiếng nói của dân tộc.

- Hình ảnh kết thúc văn bản: thầy Ha-men đứng tựa vào tường, không nói gì mà chỉ ra hiệu cho học sinh rời khỏi lớp

→ Thể hiện sự đau xót đến không thể đứng vững, không thể nói được thành lời của người thầy giáo trước giây phút chia xa này

→ Đồng thời thể hiện nỗi đau của một người dân xứ An-dát khi từ đây không còn được dạy và học tiếng Pháp nữa.

→ Thể hiện tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc của thầy Ha-men nói riêng và người dân nước Pháp nói chung.

Xem thêm các bài tóm tắt tác giả tác phẩm Ngữ văn 10 hay, chi tiết khác:

Tác giả tác phẩm: Hịch tướng sĩ

Tác giả tác phẩm: Nam quốc sơn hà – bài thơ Thần khẳng định chân lí độc lập của đất nước

Tác giả tác phẩm: Đất nước

Tác giả tác phẩm: Tôi có một giấc mơ

Tác giả tác phẩm: Thần Trụ trời