SBT Ngữ Văn 11 Bài tập đọc hiểu trang 8 - Cánh diều

Câu 1 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Lời tiễn dặn là lời của ai? Vì sao em biết được điều đó?

Trả lời:

Lời tiễn dặn là lời của chàng trai nói với người yêu của mình. Có thể xác định được thông qua chi tiết thơ, cách xưng hô của nhân vật chủ thể: “Anh yêu em, lẽ tiễn đưa em đến tận nhà chồng…”, “Tiễn đưa em, thôi anh quay lại, em ơi!”....

Câu 2 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về điều gì? Những lời nói ấy cho thấy hai người đang sống trong tâm trạng như thế nào?

Trả lời:

- Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về hoàn cảnh của hai người đang gặp phải. Họ đau khổ, xót xa khi yêu nhau nhưng không thể tới bên nhau. ọ yêu nhau chưa được bao lâu thì chàng trai đã phải đưa tiễn người yêu về làm dâu nhà người khác. Trên đường về nhà chồng cô gái thổ lộ tâm trạng cô đơn, thương nhớ, không muốn xa rời người yêu. Chúng trai an ủi, động viên cô gái bằng những lời ước hẹn: “Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông / Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi giá bụa về già.”.

- Qua những lời nói ấy cho thấy hai người đang sống tâm trạng đau khổ, nhớ thương, quyến luyến không muốn chia tay. Họ gửi gắm lời ước hẹn ở tương lai sẽ được kết duyên cùng nhau.

Câu 3 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Phân tích thái độ, cử chỉ của chàng trai khi chứng kiến tình cảnh đau khổ của cô gái khi ở nhà chồng.

Trả lời:

Khi chàng trai chứng kiến tình cảnh đau khổ, bị hành hạ, đánh đập, bỏ đói của cô gái khi ở nhà chồng, chàng trai cảm thấy đau xót, dằn vặt và bất lực không thể làm gì được: “Cơ khổ thân em bụi lắm chôn vùi", ân cần chăm sóc: “Đầu bù anh chải cho − Tóc rối đưa anh búi hộ”, thuốc thang cho cô gái: “Lam ống thuốc này em uống khỏi đau”.

Câu 4 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, em thấy nhân vật này là người như thế nào?

Trả lời:

Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, có thể thấy nhân vật này là người con trai chung thủy, son sắt và hết mực yêu thương người yêu của mình. Nhưng vì hoàn cảnh trắc trở, khó khăn mà hai người gặp phải, chàng trai chỉ có thể bất lực đứng nhìn người mình yêu bị đối xử tệ bạc. Chàng chẳng biết làm gì ngoài lời an ủi, động viên, hành động ân cần, chăm sóc người mình yêu. Đây là một người đàn ông chung thủy, hết lòng vì người mình yêu nhưng lại gặp nhiều khó khăn, trắc trở trong tình duyên, khiến anh không thể ở bên người mình yêu.

Câu 5 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Chỉ ra những câu thơ có biện pháp nghệ thuật lặp cấu trúc; đồng thời phân tích giá trị biểu cảm của biện pháp nghệ thuật đó.

Trả lời:

Câu 6 trang 9 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi. Hãy phân tích tác dụng nghệ thuật của những hình ảnh đó.

Trả lời:

Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi.

- Cách sử dụng những hình ảnh với cặp đôi gắn bó quen thuộc trong đời sống tự nhiên, trong đời sống sinh hoạt rất gần gũi, quen thuộc của người dân miền núi để nói về tình yêu thủy chung, son sắt.

+ Hình ảnh từ đời sống tự nhiên: cá - nước,lúa - ruộng, mùa nước đỏ - cá về, chim tăng ló - gọi hè, chết thành sông - nước uống mát lòng , chết thành đất - dây trâuf xanh thẳm, chết thành bèo - trôi nổi ao chung.

+ Hình ảnh từ đời sống sinh hoạt: chết thành muôi - múc xuống cùng bát.

+ Hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống của người dân miền núi: chim chích trên cao lượn vòng, chim nhạn bay quanh nhà, nước đập bè chìm, sóng xô bè vỡ, thác trào dòng củi vướng, guồng gỗ, tơ rối, tơ vò, lam ống thuôc, bán trâu ngoài chợ, thu lúa muôn bông.

Tác dụng của những hình ảnh đó:

Những hình ảnh trong đoạn trích Lời tiễn dặn đã làm đậm màu sắc dân tôch:

+ Trong ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật.

+ Thiên nhiên và cuộc sống xã hội của người dân miền núi

+ Tâm lý, tính cách của người dân miền núi.

Câu 7 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Thông điệp mà đoạn trích Lời tiễn dặn muốn gửi đến người đọc là gì? Ý nghĩa của thông điệp đó đối với cuộc sống hiện nay?

Trả lời:

- Thông điệp mà đoạn trích Lời tiễn dặn muốn gửi đến người đọc:

+ Những đau khổ trong tình yêu và hôn nhân của người dân miền núi trong xã hội cũ.

+ Vẻ đẹp của tình yêu son sắt thuỷ chung.

+ Sự phản kháng tập tục hôn nhân lạc hậu của người Thái xưa và khát vọng giải phóng khỏi tập tục hôn nhân đó (Nỗi đau khổ và quyết tâm gắn bó của chàng trai và cô gái đã thể hiện sự phản kháng lại tập tục và khát vọng giải phóng khỏi tập tục hồn nhân lạc hậu của nam nữ thanh niên Thái).

- Ý nghĩa của thông điệp:

+ Sự chung thuỷ ở đâu và khi nào cũng là vẻ đẹp vĩnh hằng của tình yêu đôi lứa.

* Quan niệm về tình yêu và hôn nhân lành mạnh vẫn là vấn đề mang tính thời sự đối với lớp trẻ hiện nay.

* Giải phóng đồng bào miền núi khỏi những tập tục lạc hậu, phát huy mọi tiềm Hằng, mọi khả năng của người dân miền núi để xây dựng một đời sống xã hội văn minh, phát triển về mọi mặt của người dân miền núi đang là sự quan tâm lớn của nhân dân cả nước.

Câu 8 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Chỉ ra một đặc điểm nổi bật của truyện thơ dân gian được thể hiện trong đoạn trích Lời tiễn dặn

Trả lời:

Đoạn trích Lời tiễn dặn được coi là một trong những đoạn trích thể hiện rõ nét về những đặc sắc của thể loại truyện thơ dân gian mang lại. Nó là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình. Hình ảnh cô gái được hiện lên rõ nét qua quan sát và tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn cô và thái độ chăm sóc ân cần của chàng trai khi cô gái ở nhà chồng. Sự đan xen giữa kể sự việc và miêu tả tâm trạng nhân vật là ưu thế nổi bật của truyện thơ. Đồng thời, các cấu trúc câu lặp lại, lối sử dụng điệp từ là đặc điểm nghệ thuật nổi bật trong đoạn trích. Một hành động, một tâm trạng khi được dùng với tần suất lặp lại với nhiều hình ảnh theo một cấu trúc ngữ pháp, nó sẽ khắc họa sâu sắc nội dung diễn tả hơn. Điều đó tạo tính chất phô diễn, giãi bày đậm chất trữ tình và tạo sự cân đối, nhịp nhàng, hài hòa về nhạc điệu. Ngoài ra, việc sử dụng các đại từ nhân xưng “anh yêu em”, “đôi ta yêu nhau”, các hô ngữ, mệnh lệnh thức “xin hãy”, “dậy đi em”,… cũng làm đoạn trích tăng tính chất trữ tình cho thể loại này.

Câu 1 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Tìm hiểu về sự nghiệp văn học của Pu-skin và ghi lại những điều đáng lưu ý giúp cho việc đọc hiểu bài thơ Tôi yêu em.

Trả lời:

- Sự nghiệp văn học của Pu-skin:

+Chủ đề xuyên suốt trong các tác phẩm của ông là chủ đề tình yêu. Theo ông, tình yêu chính là dưỡng chất và không khí không thể thiếu, luôn nhiệt tình và nồng cháy. Bởi vậy, những tác phẩm của ông đa số được viết về tình yêu, qua đó cho thấy những đóng góp của Puskin với văn học vô cùng lớn. Trong đó, cống hiến vĩ đại nhất của ông vẫn là thể Thơ trữ tình với hơn 800 bài thơ, trong đó có 13 bản trường ca bất hủ. Có thể thấy Puskin hoàn toàn xứng đáng là “Mặt trời của thi ca Nga”.

+ Trong những tác phẩm thơ, tác giả Puskin luôn thể hiện tâm hồn khao khát tự do với tình yêu nhân dân Nga.

+ Cuộc đời của Pushkin từ đó cũng gắn liền với nhiều người phụ nữ, nặng lòng với chữ tình. Điểm đó đã ảnh hưởng đến phong cách sáng tác của đại thi hào trong suốt cuộc đời của mình.

- Vài điều lưu ý khi đọc hiểu bài thơ Tôi yêu em:

+ Bài thơ Tôi yêu em được viết năm 1829, liên quan tới câu chuyện tình có thực: Pu-skin yêu nàng A.A.Ô-lê-nhi-a xinh đẹp và ngỏ lời cầu hôn nhưng không được nàng nhận lời. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ gắn với một mối tình cụ thể nhưng Tôi yêu em lại mang ý nghĩa phổ quát toàn nhân loại khi nói lên được tình cảm, tâm trạng chung của đôi lứa trong tình yêu. Tôi yêu em là bài thơ tình nổi tiếng của Pu-skin, được xem là “viên ngọc vô giá trong kho tàng văn học Nga”.

Câu 2 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Lí do nào khiến nhân vật trữ tình trong bài thơ muốn nói lời từ giã với cô gái?

Trả lời:

Qua câu thơ “Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai/ Nhưng không để em bận lòng thêm nữa” có thể thấy nhân vật trữ tình trong bài thơ muốn nói lời từ giã với cô gái bởi muốn cô gái được thanh thản, không buồn phiền bởi bất cứ điều gì.

→ Đáp án đúng: C.

Câu 3 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Cụm từ nào trở thành điệp khúc được lặp lại nhiều lần trong bài thơ? Tác dụng nghệt thuật của biện pháp lặp cấu trúc đó là gì?

Trả lời:

- Cụm từ trở thành điệp khúc được lặp lại nhiều lần trong bài thơ: “Tôi yêu em” được lặp lại ba lần trong bài thơ tạo thành điệp khúc.

→ Tác dụng nghệ thuật của biện pháp lặp cấu trúc này là:

- Tạo nên giọng điệu chủ đạo của toàn bài.

- Làm nổi bật cảm xúc chủ đạo của bài thơ. Cảm xúc chủ đạo “Tôi yêu em” sẽ chi phối tình cảm, suy tư của tác giả; vì “Tôi yêu em” mà “ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai”, vì “Tôi yêu em” nên “không để em bận lòng thêm nữa”, vì “Tôi yêu em” mà “Lúc rụt rè, khi hậm hực lòng ghen”. Lại cũng vì “Tôi yêu em” mà cầu trời cho em được người khác yêu em cũng như tôi đã từng yêu.

Câu 4 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Trong mạch cảm xúc của bài thơ, hai dòng thơ kết có gì đặc biệt và cho thấy điều gì trong quan niệm về tình yêu của tác giả?

Trả lời:

- Trong mạch cảm xúc của bài thơ, hai dòng thơ kết vừa kết nối tự nhiên với cảm xúc đã có ở những dòng thơ trên, vừa mang đến ấn tượng bất ngờ. Dòng thơ thứ năm khái quát lại tình cảm “Tôi yêu em” rất chân thành, đằm thắm. Người đọc chờ đợi tình cảm “tôi yêu em” trào dâng ở dòng thơ cuối mãnh liêtj hơn với việc bằng mọi giá “tôi” sẽ yêu được em. Thế nhưng thật bất ngờ lại là sự từ giã tình yêu với lời chúc, lời mong ước người mình yêu sẽ hạnh phúc cùng một mối tình khác “Cầu em được người tình như tôi đã yêu em”.

- Hai dòng thơ kết cho thấy quan niệm về tình yêu của tác giả: Tình yêu chân chính là một tình yêu chân thành, tự nguyện chứ không phải là sự chiếm đoạt bằng mọi giá, luôn mang đến niềm hạnh phúc và những điều tốt đẹp cho người mình yêu ngay cả khi mối tình đó không thành.

Câu 5 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Nêu cảm nhận của em về nhân vật xưng “tôi” trong bài thơ.

Trả lời:

Sau khi đọc và cảm nhận bài thơ “Tôi yêu em” của tác giả Pu-skin, nhân vật “tôi” hay cũng chính là tác giả đã để lại trong em nhiều suy tưởng sâu sắc. Nhân vật “tôi” là người con trai mang lòng si tình sâu sắc với người con gái, qua cách tác giả thể hiện nội dung, có thể thấy được tình cảm yêu đương da diết, đằm thắm nhưng lại rất cao cả. Dù chân thành rất mực, say đắm hết mình nhưng không vì thế mà mất đi lý trí; nhân vật “tôi” vẫn giữ cho mình được tinh thần cao thượng. Ông luôn nghĩ về người mình yêu, đặt niềm vui của nàng lên trên tác cả, vượt qua mọi sự ích kỉ và ghen tuông của bản thân để chân thành mong muốn, cầu chúc những điều tốt đẹp nhất cho người mình yêu. Tác giả Pu-skin là một người đàn ông si tình nhưng lại vô cùng lí trí.

Câu 6 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Từ bài thơ Tôi yêu em, hãy viết một đoạn văn (khoảng 8-10 dòng) nói lên suy nghĩ của em về cách ứng xử trong tình yêu.

Trả lời:

Bài làm

Bài thơ Tôi yêu em của tác giả Pu-skin là một bài thơ về chủ đề tình yêu vô cùng xuất sắc, da diết và để lại cho người đọc nhiều sự lắng đọng. Bài thơ đã cho ta thấy được một tình yêu nồng cháy, da diết và chân thực của chàng trai dành cho cô gái, hơn thế nữa dù tình yêu nồng cháy ấy không được đáp trả, chàng trai si tình vẫn luôn mong ước cho người mình yêu sẽ gặp được người tốt và yêu thương họ. Đó là cũng là một cách ứng xử cao đẹp trong tình yêu. Trong tình yêu, có đôi khi ta phải chấp nhận việc người mình yêu lại không có tình cảm với mình; đó là những quy luật vốn vẫn rất bình thường trong tự nhiên. Thay vì ép buộc, cố chấp, gượng gạo với thứ tình cảm méo mó ấy; ta cần phải bao dung, độ lượng, chúc cho người kia được hạnh phúc với người họ thực sự yêu. Đó là một cách ứng xử cao cả. Đôi khi việc cố chấp bên họ khiến họ khổ đau, gò bó; ta cũng cần phải chọn cách buông tay, mong cho họ gặp được người thực sự phù hợp. Hạnh phúc thực sự trong tình yêu không hẳn là bên nhau mà cũng có thể là nhìn người mình yêu được sống trong yêu thương, hạnh phúc và luôn mỉm cười.

Câu 1 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Truyện Bích Câu kì ngộ thuộc loại truyện thơ nào?

Trả lời:

Thông qua phần 1: Chuẩn bị (trang 21 SGK Ngữ Văn, tập một) và nội dung cũng như giới thiệu về tác phẩm có thể thấy truyện Bích Câu kì ngộ thuộc loại truyện thơ Nôm bác học

→ Đáp án đúng: B. Truyện thơ Nôm bác học.

Câu 2 trang 10 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Trường hợp nào dưới đây không sử dụng điển cố?

Trả lời:

- Cụm từ “giấc hòe”, “Cầu hoàng”, “Sóng Tương” đều được lí giải kĩ càng ở phần chú thích bên dưới tác phẩm trong SGK, duy chỉ có “rượu đào” là không được nhắc tới.

→ Đáp án đúng: D. Rượu đào

Câu 3 trang 11 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Những cử chỉ, hành động nào của Tú Uyên cho thấy chàng đang sống trong tâm trạng tương tư?

Trả lời:

- Những cử chỉ, hành động của Tú Uyên cho thấy chàng đang sống trong tâm trạng tương tư:

+ Ngơ ngẩn ra về sau khi gặp người đẹp Giáng Kiều “Lần trăng ngơ ngẩn ra về…. Vẫn còn quanh quẩn người tiên khéo là?”

+ Luôn buồn phiền, khổ não trong nỗi nhớ Giáng Kiều: nhìn sự vật tự nhiên cũng vương vấn nỗi sầu thương nhớ: “Bướm kia vương lấy sầu hoa/ Đoạn tương tư ấy nghĩ mà buồn tênh!”; gảy đàn thì khúc âm thanh cũng buồn trong nỗi nhớ người đẹp: “Có khi gảy khúc đàn tranh/ Nước non ngao ngán ra tình hoài nhân”; nâng chén rượu cũng cảm thấy hương vị của sự nhớ thương: “Như xông mùi nhớ, lại gây giọng tình”; thức suốt đêm, khi lắng nghe tiếng mõ, tiếng chuông niệm Phật, nhìn bóng trăng tàn, hay khi buổi sớm nghe tiếng chim hót, lúc về khuya nhìn cánh nhạn bay,...đều sống trong tâm trạng nhớ thương, mong đợi.

+ Mong muốn da diết được gặp lại người đẹp: “Vui xuân chung cảnh một trời”. Khi chưa được gặp nhau thì nỗi sầu buồn càng thêm khổ não: “Sầu xuân riêng nặng một người tương tư”.

Câu 4 trang 11 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Biện pháp nghệ thuật nào nổi bật trong đoạn trích? Phân tích tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó trong việc diễn tả tâm trạng nhân vật.

Trả lời:

- Biện pháp nghệ thuật nào nổi bật trong đoạn trích:

+ Sử dụng những ẩn dụ, dùng hình ảnh thiên nhiên để thể hiện tình cảm lứa đôi, nỗi niềm tưởng nhớ: bướm - hoa (“Bướm kia vương lấy sầu hoa”)

+ Sử dụng những điển cố nói về tình yêu: cầu Hoàng, Tương Như - Trác Văn Quân, sông Tương (hay sóng Tương)

+ Lời kể của tác giả thể hiện tâm trạng nhân vật. Có khi lời tác giả đan xen lời nhân vật với hình thức lời độc thoại nội tâm.

- Tác dụng của biện pháp nghệ thuật: thể hiện một cách tinh tế, kín đáo tình cảm lứa đôi (biện pháp nghệ thuật ẩn dụ); bộc lộ nỗi niềm yêu thương, gắn kết một cách cô đọng, hàm sức theo đặc trưng của văn học trung đại “ý tại ngôn ngoại” (biện pháp nghệ thuật sử dụng điển cố); nhập thân vào nhân vật để miêu tả cảm xúc âm thầm mà da diết của nhân vật (lời tác giả mang giọng điệu, cảm xúc bên trong của nhân vật)

Câu 5 trang 11 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: Đặc điểm nổi bật của truyện thơ Nôm là sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Điều đó được thể hiện như thế nào qua đoạn trích Nỗi niềm tương tư?

Trả lời:

- Xem lại Kiến thức ngữ văn, phần Truyện thơ Nôm để nắm được đặc điểm của thể loại văn học này về yếu tố tự sự và trữ tình, về kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ.

- Do truyện thuộc thể loại tự sự lại được viết bằng thơ nên đậm chất trữ tình.

+ Những biểu hiện của yếu tố tự sự: kể về sự kiện Tú Uyên sau ngày xuân đi chơi hội gặp Giáng Kiều, khi trở về chàng tương tự người đẹp; miêu tả cử chỉ, hành động của Tú Uyên với “Nỗi nàng canh cánh nào khuây”.

+ Những biểu hiện của yếu tố trữ tình: âm điệu, vần điệu của câu thơ lục bát khi nhẹ nhàng, đằm thắm, cân xứng nhịp nhàng, khi đối lập tương phản thể hiện những cung bậc, sự đa dạng của tâm trạng nhớ mong. Truyện viết bằng thơ, nhân vật dễ bộc lộ tâm trạng với những nỗi niềm, cảm xúc, suy tư. Với hình thức thơ để kể chuyện, tác giả dễ bộc lộ thái độ, cảm xúc của chính mình đối với nhân vật, sự kiện.

Câu 6 trang 11 SBT Ngữ Văn 11 Tập 1: So sánh hai đoạn thơ nói về tâm trạng tương tư của Tú Uyên trong Bích Câu kì ngộ và của Kim Trọng trong Truyền Kiều:

- Lần trăng ngơ ngẩn ra về,

Đèn thông khêu cạn, giấc hòe chưa nên.

Nỗi nàng canh cánh nào quên,

Vẫn còn quanh quẩn người tiên khéo là.

(Bích Câu kì ngộ)

- Chàng Kim từ lại thư song

Nỗi nàng canh cánh bên lòng biếng khuây

Sầu đông càng lắc càng đầy,

Ba thu dọn lại một ngày dài ghê.

(Truyện Kiều)

Trả lời:

– Điểm tương đồng:

+ Sau khi gặp gỡ người đẹp trở về.

+ Da diết không nguôi nỗi niềm tưởng nhớ: “Nỗi nàng canh cánh nào quên” (Tú Uyên), “Nỗi nàng canh cánh bên lòng biểng khuây” (Kim Trọng).

+ Cảm nhận độ dài của thời gian trong nhớ mong, chờ đợi.

– Điểm khác biệt:

+ Tú Uyên: tương tư dẫn đến tâm trạng ngẩn ngơ, thức thâu đêm, chong đèn nhớ về người đẹp.

+ Kim Trọng; tưởng tư dẫn đến tâm trạng sâu buồn, nỗi buồn nhớ ngày càng tránh dâng. “Sầu đông càng lúc căng đầy”, không cảm nhận thời gian khách quan mà cảm nhận thời gian bằng tâm trạng: “Ba thu dọn lại một ngày dài ghê”.

- Kết luận chung:

+ Cả hai tác giả đều miêu tả đúng, sâu sắc tâm trạng tương tự

+ Mỗi tác giả có sự tinh tế riêng khi khắc hoạ tâm trạng nhân vật.