Chính sách công là gì? Vai trò của chính sách công

Chính sách công đóng vai trò then chốt trong việc định hình và quản lý các vấn đề xã hội, kinh tế, và môi trường của một quốc gia. Đây là công cụ mà nhà nước sử dụng để điều chỉnh hành vi, giải quyết các vấn đề công cộng, và hướng dẫn sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, khái niệm "chính sách công" thường không được hiểu rõ ràng và đầy đủ. Việc tìm hiểu chính sách công là gì và vai trò của nó sẽ giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về cách mà các quyết định chính sách ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày cũng như sự phát triển tổng thể của xã hội. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm chính sách công, phân tích vai trò quan trọng của nó trong việc thúc đẩy sự tiến bộ và công bằng trong xã hội.

1. Chính sách và chính sách công là gì ?

Trong bối cảnh phức tạp và đa dạng của đời sống xã hội, chính sách công đóng vai trò then chốt trong việc định hình hướng đi và cách thức phát triển của quốc gia. Chính sách, hay còn gọi là "Policy" trong tiếng Anh, là tập hợp các hướng dẫn, phương pháp, thủ tục, luật lệ, và biểu mẫu cụ thể, được thiết lập nhằm hỗ trợ và thúc đẩy công việc tiến tới các mục tiêu đã đề ra.

Chính sách công, đúng như tên gọi, không chỉ là những quyết định mang tính hành chính mà còn mang bản chất chính trị sâu sắc. Quá trình ra quyết định chính sách là một quá trình chính trị, nơi các nhà hoạch định chính sách không chỉ dựa trên các dữ liệu và phân tích thực tế mà còn phải cân nhắc đến những áp lực, lợi ích và nhu cầu của các nhóm đối tượng khác nhau trong xã hội. Sản phẩm của quá trình này thường là những quy định pháp luật chi tiết, cụ thể, có tác động trực tiếp và rõ ràng đến mọi mặt của đời sống xã hội, từ kinh tế, văn hóa, giáo dục đến môi trường và y tế. Chính vì lẽ đó, việc hiểu rõ về chính sách công là vô cùng quan trọng, bởi chúng ảnh hưởng sâu rộng đến sinh kế của mỗi cá nhân và sự phát triển của xã hội.

Nhà nước là chủ thể duy nhất có thẩm quyền ban hành và thực thi chính sách công. Điều này có nghĩa là những quyết định chính sách công không chỉ đơn thuần là các hướng dẫn mang tính lý thuyết, mà chúng được hậu thuẫn bởi các nguồn lực công cộng và các cơ quan thực thi, nhằm đảm bảo rằng chính sách được thực hiện một cách hiệu quả và có hiệu lực cao nhất. Vai trò của chính sách công không chỉ dừng lại ở việc chi phối việc xây dựng và áp dụng pháp luật, mà còn định hướng cho các hoạt động kinh tế, xã hội, và bảo vệ quyền lợi của mọi công dân.

Tóm lại, chính sách công là một công cụ quan trọng mà nhà nước sử dụng để quản lý và điều hành quốc gia. Hiểu biết về chính sách công không chỉ giúp chúng ta nắm rõ hơn về cơ chế vận hành của nhà nước mà còn giúp mỗi người dân có thể tham gia và đóng góp tích cực vào quá trình phát triển của xã hội.

2. Vai trò của chính sách công

Vai trò cơ bản của chính sách công thể hiện ở chỗ là công cụ hữu hiệu chủ yếu để nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, duy trì sự tồn tại và phát triển của nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội và phục vụ người dân.

Dưới góc độ quản lý, quản trị quốc gia, nhà nước sử dụng chính sách công như một công cụ quan trọng tác động vào các lĩnh vực đời sống xã hội để đạt được mục tiêu định hướng của nhà nước. Ngoài vai trò cơ bản này, chính sách công còn có vai trò cụ thể sau:

- Thứ nhất, định hướng mục tiêu cho các chủ thể tham gia hoạt động kinh tế - xã hội,

Do chính sách phản ánh thái độ, cách xử sự của nhà nước đối với một vấn đề công, nên nó thể hiện rõ những xu thế tác động của nhà nước lên các chủ thể trong xã hội, giúp họ vận động đạt được những giá trị tương lai mà nhà nước mong muốn.

Giá trị đó chính là mục tiêu phát triển phù hợp với những nhu cầu cơ bản của đời sống xã hội. Nếu các chủ thể kinh tế, xã hội hoạt động theo định hướng tác động của chính sách thì không những dễ dàng đạt được mục tiêu phát triển mà còn nhận được những ưu đãi từ phía nhà nước hay xã hội. Điều đó có nghĩa là, cùng với mục tiêu định hướng, cách thức tác động của chính sách công cũng có vai trò định hướng cho các chủ thể hành động.

- Thứ hai, tạo động lực cho các đối tượng tham gia hoạt động kinh tế - xã hội theo mục tiêu chung.

Muốn đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội chung, nhà nước phải ban hành nhiều chính sách, trong đó mỗi chính sách lại có những cách thức tác động mang tính khuyến khích đối với các chủ thể thuộc mọi thành phần như: miễn giảm thuế, tạo cơ hội tiếp cận với nguồn vốn có lãi suất ưu đãi, ban hành những thủ tục hành chính đơn giản và các chế độ ưu đãi đặc biệt khác,..

Sự tác động của chính sách công không mang tính bắt buộc, mà chỉ khuyến khích các chủ thể hành động theo ý chí của nhà nước. Chẳng hạn, để tăng cường đầu tư vào nền kinh tế, Nhà nước ta ban hành chính sách khuyến khích các chủ thể trong nước và nước ngoài tích cực đầu tư vào các ngành, lĩnh vực hay những vùng cần được ưu tiên phát triển.

- Thứ ba, phát huy mặt tích cực, đồng thời khắc phục những hạn chế của nền kinh tế thị trường.

Trong nền kinh tế thị trường, quy luật cạnh tranh và các quy luật thị trường khác đã thúc đẩy mỗi chủ thể trong xã hội đầu tư vào sản xuất kinh doanh, không ngừng đổi mới công nghệ nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, hạ giá thành hàng hóa và dịch vụ cung cấp cho xã hội.

Nhờ đó mà cả xã hội và từng người dân, tổ chức đều được hưởng lợi như: hàng hóa và dịch vụ tăng về số lượng, đa dạng, phong phú về chủng loại, thương hiệu, mẫu mã, chất lượng ngày càng được nâng cao với giá tiêu dùng ngày càng rẻ.

Nhưng, sự vận hành của thị trường cũng gây ra những tác động tiêu cực mà các nhà kinh tế gọi là mặt không thành công hay mặt trái của thị trường như: độc quyền trong sản xuất cung ứng không đầy đủ hàng hóa công cộng, sự bất công bằng, chênh lệch giàu nghèo và thất nghiệp gia tăng, bất ổn định kinh tế vĩ mô, cá lớn nuốt cá bé... gây ảnh hưởng không tốt lên toàn xã hội và mỗi người dân.

Trong tình hình đó, nhà nước phải sử dụng hệ thống chính sách công để giải quyết những vấn đề bất cập về kinh tế, khắc phục những thất bại của thị trường thông qua trợ cấp, cung ứng dịch vụ công cho người dân do các doanh nghiệp nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công hay hội, tổ chức phi chính phủ thực hiện.

- Thứ tư, tạo lập các cân đối trong phát triển.

Để kinh tế - xã hội phát triển một cách ổn định bền vững, nhà nước phải dùng chính sách để tạo lập các cân đối vĩ mô cơ bản như cân đối giữa hàng - tiền, cung - cầu, xuất - nhập khẩu, tiết kiệm - tiêu dùng,.. Đồng thời, nhà nước còn dùng chính sách để điều tiết đảm bảo cho sự phát triển cân đối giữa các vùng miền của đất nước

- Thứ năm, kiểm soát và phân bổ các nguồn lực trong xã hội

Nhà nước luôn luôn quan tâm đến quản lý, khai thác và sử dụng các nguồn lực cho phát triển. Mục tiêu phát triển bền vững bao gồm cả gia tăng về lượng và cải thiện về chất trong hiện tại và tương lai, vì thế tài nguyên tự nhiên và xã hội của một quốc gia là cái hữu hạn luôn trở thành vấn đề quan tâm chính yếu của nhà nước.

Để sử dụng có hiệu quả tài nguyên theo hướng bền vững, nhà nước thông qua các chính sách thực hiện kiểm soát quá trình khai thác, sử dụng tài nguyên và phân bổ hợp lý các nguồn lực trong xã hội, ví dụ như chính sách xây dựng vùng kinh tế mới, chính sách xây dựng khu công nghiệp, khu chế xuất, chính sách đất đai, chính sách thuế, chính sách bảo vệ tài nguyên, môi trường…

- Thứ sáu, tạo môi trường thích hợp cho các hoạt động kinh tế - xã hội.

Thông qua các chính sách, nhà nước tạo những điều kiện cần thiết để hình thành môi trường thuận lợi cho các chủ thể xã hội hoạt động như: chính sách phát triển thị trường lao động, thị trường vốn, thị trường khoa học và công nghệ, thị trường bất động sản, phát triển cơ sở hạ tầng...

Các chính sách là công cụ đặc thù và không thể thiếu được mà nhà nước sử dụng để quản lý kinh tế vĩ mô, chúng có chức năng chung là tạo ra những kích thích đủ lớn cần thiết để biến đường lối chiến lược của đảng cầm quyền thành hiện thực, góp phần thống nhất tư tưởng và hành động của mọi người trong xã hội, đẩy nhanh và hữu hiệu sự tiến bộ của các hoạt động thuộc mục tiêu bộ phận mà chính sách hướng tới và thực hiện các mục tiêu chung của phát triển kinh tế quốc dân.

Trong hệ thống các công cụ quản lý, các chính sách kinh tế là bộ phận năng động nhất, có độ nhạy bén cao trước những biến động trong đời sống kinh tế - xã hội của đất nước nhằm giải quyết những vấn đề bức xúc mà xã hội đặt ra. Thực tiễn nước ta và nhiều nước trên thế giới cho thấy phần lớn những thành công trong công cuộc đổi mới và cải cách kinh tế đều bắt nguồn từ việc lựa chọn và áp dụng những chính sách kinh tế thích hợp, có năng suất cao để khai thác tối ưu các lợi thế so sánh của đất nước về tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý, nguồn nhân lực, vốn, công nghệ, thị trường, kết cấu hạ tầng.

Có một hệ thống chính sách kinh tế đồng bộ, phù hợp với nhu cầu phát triển của đất nước trong từng thời kỳ lịch sử nhất định sẽ là bảo đảm vững chắc cho sự vận hành của cơ chế thị trường năng động, hiệu quả. Nhờ đó có thể khơi dậy các nguồn tiềm năng, phát huy tính tích cực, sáng tạo vã ý chí vươn lên làm cho dân giàu, nước mạnh của tầng lớp dân cư.

Ngược lại, chỉ cần một chính sách kinh tế sai lầm, sẽ gây ra phản ứng tiêu cực dây chuyền đến các chính sách kinh tế khác, cũng như đến các bộ phận khác của cơ chế quản lý kinh tế, làm giảm hiệu quả của các cơ chế quản lý kinh tế, triệt tiêu động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội.

- Thứ bảy, thúc đẩy sự phối hợp hoạt động giữa các cấp, các ngành.

Việc thực hiện các giai đoạn trong chu trình chính sách không chỉ và không thể do một cơ quan nhà nước đảm nhiệm, mà cần có sự tham gia của nhiều cơ quan thuộc các cấp, các ngành khác nhau hay của nhiều tổ chức, cá mân. Vì vậy, thông qua quá trình chính sách sẽ thúc đẩy sự phối hợp hoạt động giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các tầng lớp nhân dân, góp phần tạo nên sự nhịp nhàng, đồng bộ trong hoạt động thực thi chính sách công.