Người bị bệnh viêm gan cần hạn chế ăn các loại thức ăn có chứa hàm lượng lipid cao vì gan có chức năng quan trọng trong việc chuyển hóa lipid. Khi bị viêm gan, khiến chức năng gan bị suy giảm. Nếu ăn nhiều loại thức ăn có chứa hàm lượng lipid cao thì sẽ làm gan phải tăng cường hoạt động dẫn đến tình trạng viêm gan càng trở nên nghiêm trọng hơn. Mặt khác, nếu lipid không được chuyển hóa tốt thì sẽ tích tụ gây các tình trạng bệnh lí nguy hiểm khác cho cơ thể.

Động vật là sinh vật dị dưỡng vì động vật không thể tự tổng hợp các chất hữu cơ, chỉ có thể tồn tại và phát triển nhờ lấy các chất hữu cơ có sẵn từ môi trường bên ngoài dưới dạng thức ăn.

Quá trình dinh dưỡng ở động vật bao gồm các giai đoạn:

- Lấy thức ăn: động vật có thể lấy thức ăn từ môi trường sống theo kiểu lọc, hút và ăn thức ăn rắn.

- Tiêu hóa thức ăn: là quá trình biến đổi các chất dinh dưỡng có kích thước lớn, cấu tạo phức tạp thành các phân tử nhỏ, đơn giản mà cơ thể hấp thụ được.

- Hấp thu: là quá trình các chất dinh dưỡng từ cơ quan tiêu hóa di chuyển vào cơ thể.

- Đồng hóa: sau khi được hấp thu, các chất dinh dưỡng được hệ tuần hoàn vận chuyển đến các tế bào trong cơ thể và được đồng hóa thành các chất hữu cơ phức tạp, tạo nên cấu trúc mô, cơ quan của cơ thể, tích lũy năng lượng cần thiết cho các hoạt động sống.

- Thải chất cặn bã: thức ăn không tiêu hóa được và không hấp thu bị thải ra khỏi cơ thể dưới dạng phân.

Tiêu hóa ở trùng giày là quá trình tiêu hóa nội bào:

(1) Thức ăn được đưa vào tế bào hình thành không bào tiêu hóa.

(2) Không bào tiêu hóa gắn với lysosome, các enzyme của lysosome vào không bào tiêu hóa phân giải các chất dinh dưỡng phức tạp thành các chất đơn giản.

(3) Các chất dinh dưỡng được hấp thu vào trong tế bào chất; chất thải được đưa ra ngoài theo kiểu xuất bào.

Tiêu hóa ở thủy thức là tiêu hóa ngoại bào kết hợp với tiêu hóa nội bào:

(1) Xúc tu có tế bào gai làm tê liệt con mồi và đưa con mồi vào miệng.

(2) Tế bào tiết enzyme để tiêu hóa thức ăn thành những mảnh nhỏ.

(3) Những mảnh thức ăn được đưa vào tế bào.

(4) Mảnh thức ăn được tiêu hóa trong không bào tiêu hóa.

(5) Chất dinh dưỡng được giữ lại trong tế bào.

(6) Chất thải được đưa ra ngoài qua lỗ miệng.

Sự khác nhau giữa tiêu hóa nội bào và tiêu hóa ngoại bào:

Tiêu hóa ở bò là hình thức tiêu hóa ngoại bào:

- Thức ăn được cắn, nhai, nghiền từ miệng, sau đó đi đến thực quản và dạ dày (dạ dày của bò được chia làm 4 ngăn: dạ cỏ, dạ tổ ong, dạ lá sách, dạ múi khế).

- Khi đến dạ dày, đầu tiên, thức ăn sẽ được chuyển vào dạ cỏ. Dạ cỏ là nơi chứa, làm mềm thức ăn, đồng thời có các vi sinh vật cộng sinh tiết emzyme cellulase giúp tiêu hóa cellulose. Thức ăn sau khi được lên men và làm mềm sẽ được chuyển qua dạ tổ ong (cùng với một lượng lớn vi sinh vật). Sau khi trâu bò ngừng ăn, thì thức ăn sẽ được ợ lên miệng để nhai kĩ lại. Thức ăn sau khi được nhai lại sẽ được chuyển xuống dạ lá sách để hấp thụ bớt nước rồi được chuyển qua dạ múi khế. Dạ múi khế đóng vai trò như dạ dày chính thức có chức năng tiết pepsin và HCl tiêu hóa protein ở cỏ và vi sinh vật.

- Sau khi được tiêu hóa ở dạ dày, thức ăn được chuyển xuống ruột để tiếp tục tiêu hóa và được hấp thụ các chất dinh dưỡng. Sau khi được hấp thụ, phần còn lại của thức ăn sẽ được đẩy xuống ruột già để tạo thành phân rồi được thải ra ngoài qua hậu môn.

Tiêu hóa thức ăn trong các cơ quan tiêu hóa ở người:

- Nhu cầu về năng lượng, protein, lipid, carbohydrate ở các độ tuổi, giới tính, tình trạng mạng thai và cho con bú là khác nhau: Người trẻ có nhu cầu cao hơn người cao tuổi, nam giới có nhu cầu cao hơn nữ giới, phụ nữ mang thai và cho con bú có nhu cầu cao hơn phụ nữ không mang thai.

- Giải thích:

+ Theo độ tuổi: Nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng tăng dần đến tuổi trưởng thành (15 – 19 tuổi) do ở độ tuổi này cần nhiều năng lượng và nguyên liệu cho hoạt động sinh trưởng và phát triển thể chất mạnh mẽ. Ngược lại, khi tuổi về già, quá trình sinh trưởng và phát triển giảm dần nên nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng giảm dần.

+ Theo giới tính: Nam giới thường có quá trình sinh trưởng và phát triển thể chất mạnh mẽ hơn, hoạt động thể lực cao hơn,… nên cần nhiều năng lượng và nguyên liệu cho hoạt động sống hơn.

+ Theo tình trạng mang thai: Phụ nữ mang thai cần nhiều năng lượng và các chất dinh dưỡng hơn bình thường để vừa cung cấp cho cơ thể mẹ vừa cung cấp cho thai nhi phát triển khỏe mạnh.

Bảng 8.4. Bệnh tiêu hóa phổ biến

Bảng 8.5. Bệnh học đường liên quan đến dinh dưỡng

- Cần xây dựng chế độ ăn dựa trên các nguyên tắc sau:

+ Ăn theo nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể và phù hợp với từng đối tượng.

+ Chế độ ăn phải đáp ứng đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết.

+ Các chất dinh dưỡng cần thiết ở tỉ lệ cân đối, thích hợp (cân đối giữa các yếu tố sinh năng lượng như protein, carbohydrate, lipid; cân đối về vitamin, chất khoáng).

+ Phù hợp với điều kiện kinh tế của từng gia đình và thực tế địa phương.

+ Thức ăn phải đảm bảo sạch, không gây bệnh.

- Xây dựng chế độ ăn theo bảng gợi ý về nhu cầu năng lượng và nhóm chất theo lứa tuổi, giới tính: