Sơ đồ tham khảo dưới đây là một gợi ý cho em:

Tuy nhiên, em có thể trình bày một cách sinh động, cụ thể hơn. Tham khảo thêm cách trình bày sau của một bạn học sinh và chọn cách thể hiện mà em yêu thích.

Có thể đặt câu hỏi về:

- Lai lịch của nhân vật.

- Tình huống xuất hiện của nhân vật trong tác phẩm.

- Những điều em muốn hiểu rõ hơn về sở thích, tâm trạng của nhân vật.

- Hành động mà nhân vật đã thực hiện (được kể trong tác phẩm) hoặc có thể thực hiện (theo dự đoán của em).

Căn cứ vào những câu hỏi và câu trả lời (dự kiến) từ câu 1 và câu 2, thể hiện lại cuộc trò chuyện của em với nhân vật. Có thể trình bày như một bài phỏng vấn (xem lại phần Đọc và trải nghiệm cùng nhân vật và phần Đọc và trò chuyện cùng tác giả trong SGK (tr. 106 - 108)).

Sơ đồ tham khảo là một gợi ý cho em. Tuy nhiên, em có thể xem lại SGK (tr. 104 - 106) phần Đọc cùng nhà phê bình để nắm vững hơn các yêu cầu và cách trình bày một văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học.

Cần chú ý:

- Giới thiệu được tên tác phẩm, vấn đề cần bàn luận, hoàn cảnh đời sống trong tác phẩm.

- Nêu được ý kiến về đặc điểm nội dung của tác phẩm: đề tài, vấn đề đời sống trong tác phẩm, ý nghĩa, chủ đề.

- Nêu được ý kiến về đặc điểm nghệ thuật của tác phẩm: ngôn ngữ, biện pháp nghệ thuật, hình ảnh,...

* Bài văn mẫu tham khảo:

Viết về cuốn sách Chuyện con mèo dạy hải âu bay

“Một câu chuyện khiến tâm hồn nở hoa, một thế giới vẹn nguyên, trong sáng và nhân hậu sâu xa, một câu chuyện như viên ngọc khó tìm, dành cho mọi trẻ em và người lớn”. Tôi đang nói đến cuốn sách "Chuyện con mèo dạy hải âu bay" của nhà văn Luis sepúlveda, nhà xuất bản hội Nhà văn.

Cuốn sách là món quà vô cùng quý giá mà cô bạn Khánh Đăng đã dành tặng tôi. Một cuốn sách nhẹ nhàng nhưng đầy ý nghĩa nhân văn. Một cuốn sách mà ở đó, tôi học được sự tận tâm và tầm quan trọng của việc giữ lời hứa. “Chuyện con mèo dạy hải âu bay” là một câu chuyện đầy tình người và tình mèo gói gọn trong 140 trang sách. Một câu chuyện cổ tích, một câu chuyện tưởng chừng hết sức phi lí chuyện con mèo dạy hải âu bay. Tôi đã rất thắc mắc khi lần đầu cầm cuốn sách trên tay: không có cánh, làm sao một con mèo lại có thể dạy hải âu bay? Đọc đến trang cuối cùng, tôi đã tìm ra lời giải: Cuộc sống muôn màu, mỗi loài một khác nhưng tình yêu thương thì không! Và chú mèo Zorba đã dạy được hải âu bay bằng tất cả tình yêu thương của mình.

“Tôi hứa rằng tôi sẽ không ăn quả trứng!”

“Tôi xin hứa rằng tôi sẽ chăm lo cho quả trứng đến khi con chim non ra đời.”

“Tôi hứa sẽ dạy nó bay."

Câu chuyện kể về chàng mèo Zorba mập ú và hành trình thực hiện ba lời hứa với Kengah cô hải âu tội nghiệp đã chết vì váng dầu trên biển, sau khi để lại quả trứng. Tưởng chừng đó chỉ là lời hứa an ủi để nàng hải âu Kengah nhắm mắt yên lòng nhưng Zorba đã khiến nó trở thành lời hứa cộng đồng mèo ở bến cảng. Bắt một con mèo ấp trứng thật sự không hề đơn giản chút nào. Trong những ngày khó khăn đó, thỉnh thoảng Zorba thấy thật uổng phí thì giờ, bởi có vẻ như nó đang chăm lo một vật thể không sức sống. Thậm chí, cơ thể nó còn bị chuột rút do không được vận động. Nhưng khi quả trứng nứt ra, một cái đầu trắng, bé xíu, ướt nhẹp thò ra khỏi vỏ trứng, con chim non chiếp chiếp gọi "Má!" thì bao mệt mỏi, vất vả, khó khăn trước đó tan biến hết. Zorba xúc động khiến nó "ngượng hồng lựng cả mình". Zorba đã gặp phải nhiều khó khăn khi yêu thương đứa con khác biệt của mình, nhưng nó chấp nhận điều đó. Nó bắt ruồi cho con chim nhỏ ăn mặc cho bị gọi là con mèo mập khùng điên đang tập thể dục. Vì Lucky bé bỏng Zorba đã phải thương lượng với lũ chuột hôi hám. Nó bỏ thời gian hội ý và tư vấn để dạy cho hải âu bay một việc mà chính nó cũng không làm được.

Chú mèo Zorba mập ú, mèo Secretario nhanh nhảu, Đại tá quyền quý, mèo Einstein uyên bác hay cả chú mèo Bốn Biển đều cố gắng dạy cô bé hải âu ấy học bay, một điều mà họ chưa bao giờ thực hành. Nhưng bằng tất cả tình yêu thương, bằng sự tận tâm của mình, họ đã đánh thức Lucy tìm lại khả năng của chính mình: "Con là chim hải âu và con phải sống cuộc đời của một con hải âu. Con phải bay”. Tôi đã thấy Ở Zorba, một con mèo can đảm, một con mèo trọng lời hứa. Nó hoàn toàn có thế hủy lời hứa khi cô hải âu đã chết, nhưng với tất cả danh dự của một con mèo, nó đã giữ lại và thực hiện lời hứa ấy bằng tất cả sự nhiệt và tình yêu thương của mình. Con người chúng ta có lẽ nên xem lại bản thân mình khi nhìn thấy một con mèo như thế, đôi khi ta nói những lời hứa rồi lại dễ dàng nuốt trôi những lời hứa ấy!

“Chúng ta đã dành cho con sự chăm sóc mà không hề nghĩ tới việc biến con thành con mèo. Chúng ta yêu con như yêu một con hải âu. Chúng ta cảm thấy con cũng yêu chúng ta như vậy, chúng ta là bạn con, là gia đình của con và chúng ta muốn con biết rằng nhờ con, chúng ta đã học được một điều đáng tự hào: Chúng ta học được cách trân trọng, quý mến và yêu thương một kẻ không giống chúng ta”. Những lời giảng giải của Zorba với “đứa con” Lucky đã giúp tôi nhận ra để thấu hiểu và yêu thương kẻ khác là một việc rất khó nhưng không phải không thể: “Thật dễ dàng để chấp nhận yêu thương một kẻ nào đó giống mình thật sự rất khó khăn và con đã giúp chúng ta làm được điều đó”. Con mèo mun ấy đã làm được, đã yêu thương con hải âu, chăm sóc nó mà không hề nghĩ tới việc biến con hải âu thành một con mèo. Chúng ta cũng thấy một con người như nhà thơ, đã thấu hiểu mèo Zorba mà chấp nhận giúp đỡ nó. Một con người cũng đã vượt qua luật bất thành văn của loài người là những loài khác không nói được tiếng người để đến giúp đỡ một con mèo dạy hải âu bay.

Cuốn sách còn cho tôi thấy những bà mẹ tuyệt vời. Là mẹ hải âu đã vất vả chống chọi với cái chết từ vết dầu đang phủ lên thân nó, chống chọi với những giọt dầu đang thấm vào nó, chống chọi với cái chết để lo cho cuộc đời của đứa con trong quả trứng sắp sinh ra. Tôi thấy hình ảnh của một người mẹ vĩ đại. Người mẹ thứ hai là Zorba, mặc dù là anh mèo, nhưng nó luôn được Lucky gọi là má: “Con yêu má, Zorba. Má là con mèo tuyệt vời nhất thế giới”. Và má Zorba ấy đã rơi nước mắt khi nhìn thấy “đứa con” của mình bay lượn trên trời.

Tôi còn thấy ở câu chuyện này tình bạn thật đẹp giữa những con mèo, việc của một con mèo cũng là việc của tất cả những con mèo vùng cảng. Tôi cũng thấy ở đó những sự tàn phá của con người tác động đến thiên nhiên thông qua lời kể của chú mèo Bốn Biển, qua cái chết thương tâm của nàng hải âu Kengah . . . Thiết nghĩ con người chúng ta phải suy nghĩ và hành động đúng đắn để bảo vệ môi trường. Đừng để những việc làm vô ý thức của chúng ta hôm nay giết chết những thế hệ mai sau.

Gấp cuốn sách lại, tôi vẫn nghe giọng nói đáng yêu của cô hải âu bé nhỏ Lucky: “Con yêu má, Zorba!”. Tình yêu thương chỉ đơn giản vậy thôi, trong trẻo và tự nhiên!

“Chuyện con mèo dạy hải âu bay” thật sự là một câu chuyện nhẹ nhàng, tình cảm nhưng vô cùng xúc động, đầy triết lí, nhân văn, một câu chuyện khiến tâm hồn nở hoa.

Em đã được tìm hiểu và thực hành tóm tắt truyện trong bài 1. Bầu trời tuổi thơ

và tập làm thơ bốn chữ, năm chữ trong bài 2. Khúc nhạc tâm hồn. Để thực hiện được bài tập này, em cần chú ý các bước sau:

- Tóm tắt truyện trên cơ sở trả lời ngắn gọn những câu hỏi sau: Truyện kể về sự việc gì? Có những nhân vật nào? Câu chuyện xảy ra ở đâu, bao giờ? Câu chuyện mở đầu, diễn biến và kết thúc thế nào?

- Từ văn bản, sơ đồ tóm tắt, có thể chuyển thể thành truyện tranh. Tham khảo cách trình bày tóm tắt một phần nội dung truyện Bầy chim chìa vôi trong SGK (tr. 110 - 111). Em cũng có thể tham khảo cách tóm tắt truyện bằng hình thức thơ bốn chữ, năm chữ trong bài làm của bạn học sinh như hình dưới.

Xem lại các yêu cầu của bài văn phân tích một nhân vật yêu thích trong cuốn sách đã đọc (SGK, tr. 112). Thực hành viết theo các bước và kiểm tra lại bài viết trên cơ sở các câu hỏi sau:

- Trong bài viết, em đã giới thiệu được nhân vật yêu thích chưa?

- Bài viết đã trình bày được đặc điểm nổi bật của nhân vật qua các lí lẽ và bằng chứng cụ thể chưa?

- Bài viết đã nêu được nhận xét, đánh giá về nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn chưa?

- Bài viết có nêu được ý nghĩa, bài học rút ra từ nhân vật hay không?

* Bài văn mẫu tham khảo:

“Bầy chim chìa vôi” là một trong những truyện ngắn vô cùng ý nghĩa dành cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là thanh thiếu niên. Nhà văn Nguyễn Quang Thiều khi đăng tải truyện ngắn đã nhắn nhủ: “Hy vọng những cậu bé, cô bé – những công dân tương lai của chúng ta mang một tấm lòng nhân ái để bảo vệ thế gian này đang bị chính người lớn chúng ta tàn phá.” Đây cũng chính là điều mà hai nhân vật chính Mon và Mên trong câu chuyện đã làm được. Hai cậu bé cho người đọc một cảm giác gần gũi, nhẹ nhàng, vừa dũng cảm, đáng yêu.

          “Bầy chim chìa vôi” là tác phẩm truyện ngắn kể về hai cậu bé Mon và Mên cùng những suy nghĩ, hành động bảo vệ tổ chim chìa vôi trong đêm bão, câu chuyện được kể theo ngôi thứ ba thú vị, hấp dẫn, cùng với nghệ thuật miêu tả nhân vật qua lời đối thoại đặc sắc đã làm nổi bật lên hình ảnh hai cậu bé Mon và Mên vừa dễ thương, vừa giàu lòng nhân ái.

         Mở đầu câu chuyện là khoảng thời gian đêm khuya với sự trằn trọc của hai cậu bé. Mon tuy là em trai, nhưng cậu bé lại chính là người bắt đầu những câu hỏi thể hiện sự lo lắng về tổ chim chìa vôi. Cậu bé liên tục hỏi anh Mên: “Anh ơi… em bảo…”, sau đó là hàng loạt những câu hỏi thắc mắc về tổ chim chìa vôi: “Thế bãi cát giữa sông đã ngập chưa?”; “Thế anh bảo chúng có bơi được không?”; “Sao nó lại không làm tổ trên bờ hả anh?”; “Thế làm thế nào bây giờ?”… Liên tục những câu hỏi lặp lại cho thấy suy nghĩ non nớt nhưng vô cùng lo lắng cho tổ chim chìa vôi ở bãi cát giữa sông. “Những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất”. Thậm chí, có thể do quá lo lắng, em Mon còn đặt ra thắc mắc tại sao những chú chim chìa vôi lại làm tổ trên bãi cát giữa sông như vậy? Tại sao chúng không lựa một nơi an toàn, cao và khô ráo hơn, để chúng an toàn trong đêm mưa bão, và cũng để cho hai anh em Mon và Mên bớt lo lắng, suy nghĩ về sự an toàn của bầy chim.

         Sau một hồi xoay mình qua lại, thì thầm khó ngủ, cố gắng suy nghĩ sang chuyện khác thì Mon vẫn không thể ngủ được, bèn thủ thỉ với anh mình, ngập ngừng gọi “anh ơi…” rồi đưa ra quyết định rằng “mình phải đem chúng vào bờ, anh ạ”. Đây là một quyết định quả quyết, thể hiện Mon là một cậu bé mạnh mẽ, quá quyết, không thể bỏ rơi tổ chim chìa vôi trong đêm nước sông đang lên, từ những lo lắng đã biến thành quyết định. Quyết định đi cứu những chú chim non không đến từ anh Mên mà lại đến từ chính Mon, đây là điều thể hiện sự dũng cảm, nhân hậu và lòng quyết tâm của Mon.

          Trái ngược với sự quan tâm trực tiếp từ Mon, anh trai của cậu bé – Mên lại có một cách lo lắng kín đáo hơn, tuy có chút cọc cằn nhưng lại vô cùng ấm áp. Khi em trai trằn trọc giữa đêm không ngủ, thực chất anh Mên cũng chưa ngủ được, cũng vì thế nên cậu bé mới trả lời em trai một cách tỉnh táo và ráo hoảnh tới vậy. Thay vì lo lắng trực tiếp và liên tục đặt ra câu hỏi, Mên lại đáp lại em trai một cách cục cằn: “Gì đấy? Mày không ngủ à?...”; “Bảo cái gì mà lắm thế?” hay “Tao không biết”. Dẫu vậy, anh Mên cũng bày tỏ nỗi lo lắng “Ừ nhỉ”, “Tao cũng sợ”. Để nỗi lo lắng qua đi, Mon và Mên đã nghĩ đến câu chuyện bắt cá cùng bố, cười “hi hi” khi nghe em Mon kể trò nghịch ngợm, nhưng dường như hai cậu bé vẫn không yên tâm chìm vào giấc ngủ. Khi em Mon nhắc lại một lần nữa: “Tổ chim sẽ bị chìm mất”, Mên im lặng nhưng một lúc sau hỏi lại: Thế làm thế nào bây giờ?, cuối cùng im lặng một phút sau khi em trai đưa ra quyết định đi cứu tổ chim, đưa ra câu hỏi “Đi bây giờ à?”. Đây không phải một câu hỏi thể hiện sự chần chừ của Mên mà chỉ là một lời nói giúp em trai Mon chắc chắn về quyết định của mình, chắc chắn hai anh em sẽ đi cùng nhau. Điều này cho thấy Mên là một người anh cọc cằn, hay tỏ ra gắt gỏng với em trai nhưng cũng có một tấm lòng ấm áp, nhân hậu, sự quan tâm của cậu bé thể hiện qua suy nghĩ và hành động chứ không qua lời nói.

          Hai anh em sau thời gian rạng sáng vật lộn trên bờ sông với chiếc đò, cuối cùng đã đưa con đò về vị trí cũ, trời đã “tang tảng sáng”. Khung cảnh bình minh hiện lên với vẻ đẹp lạ kì cùng nhiều cảm xúc. Hai đứa trẻ chạy ngược lên đoạn bờ sông dối diện với dải cát, trong khi Mon tò mò về dải cát đã bị nhấn chìm hay chưa, thì anh Mên ngồi thụp xuống, căng mắt nhìn sát mặt sông. Thật may, bãi cát chưa bị nước nhấn chìm hết. Bình minh đã đủ sáng để soi rõ những hạt mưa trên mặt sông, con nước bắt đầu dần lên và nuốt chửng dải cát. Trong những giây cuối cùng, bầy chim chìa vôi non cất cánh bay lên không trung tạo nên một “cảnh tượng như huyền thoại” trong mắt hai đứa trẻ. Đây là thời điểm chín muồi, chim non đủ cứng cáp và ý thức được sự nguy hiểm của dòng nước sắp nuốt chửng chúng, cũng là thời điểm mà trong lòng hai anh em Mon và Mên trào lên cảm giác hạnh phúc, thành tựu và hạnh phúc khó tả. Hai anh em đứng không nhúc nhích, gương mặt tái nhợt vì nước mưa nhưng đã hửng lên ánh mặt trời ấm áp, hạnh phúc. Hai anh em quay lại nhìn nhau, đã khóc từ bao giờ.

Hai anh em Mon và Mên đều là những cậu bé dũng cảm, nhân hậu nhưng cũng vô cùng trong sáng, đáng yêu. Khung cảnh bầy chim chìa vôi bay lên từ bãi cát giữa sông đã tác động đến cảm xúc của hai đứa trẻ, đó là một cảnh đẹp, kì diệu và gỡ bỏ bao nhiêu lo lắng, bất an của hai anh em.

Qua hai nhân vật Mon và Mên, chúng ta càng thấy rõ hơn những phẩm chất tốt đẹp mà bất cứ thiếu niên nào cũng nên có: nhân hậu, dũng cảm, biết yêu thương loài vật, con người. Là một thiếu niên, hãy cùng nhau nuôi dưỡng và phát triển những phẩm chất tốt đẹp của mình, để có thể giống như mong muốn của tác giả: những công dân tương lai của chúng ta mang một tấm lòng nhân ái để bảo vệ từng thứ nhỏ bé nhất trên thế giới này.