Lời tiễn dặn là lời của chàng trai. Bởi vì truyện Tiễn dặn người yêu là lời của chàng trai kể lại câu chuyện tình yêu và hôn nhân của chính mình. Đoạn trích Lời tiễn dặn nằm trong chuỗi lời kể đó. Ở đoạn trích này có lời đối thoại giữa chàng trai và cô gái nhưng cuộc đối thoại giữa hai người cũng được kể qua lời của chàng trai.

Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về tình cảnh của hai người. Họ yêu nhau chưa được bao lâu thì chàng trai đã phải đưa tiễn người yêu về làm dâu nhà người khác. Trên đường về nhà chồng cô gái thổ lộ tâm trạng cô đơn, thương nhớ, không muốn xa rời người yêu. Chúng trai an ủi, động viên cô gái bằng những lời ước hẹn: “Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông / Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi giá bụa về già.”.

Qua lời chàng trai và cô gái có thể thấy hai người đang sống trong tâm trạng đau khổ, nhớ thương, quyến luyến không muốn chia tay. Họ gửi gắm lời ước hẹn ở tương lai sẽ được kết duyên cùng nhau.

Thái độ, cử chỉ của chàng trai khi chứng kiến tình cảnh đau khổ của cô gái khi ở nhà chồng: xót xa, thương cảm: “Cơ khổ thân em bụi lắm chôn vùi", ân cần chăm sóc: “Đầu bù anh chải cho − Tóc rối đưa anh búi hộ”, thuốc thang cho cô gái: “Lam ống thuốc này em uống khỏi đau”.

Qua lời căn dặn người yêu, có thể thấy chàng trai là người có những phẩm chất tốt đẹp.

– Giàu nghĩa tình:

+ Thấu hiểu nỗi đau khổ của người yêu (Lời chàng trai thể hiện sự sẻ chia, thương cảm: “Đôi ta yêu nhau chưa trọn một ngày / Chưa đầy một khắc / Của không mua lẽ đâu được giữ liền tay...”, “Tơ rối đôi ta cùng gỡ / Tơ vò ta vuốt lại quay guồng / Quay lại guồng gỗ tốt cán thuôn / Về với người ta thương thuở cũ”.

+ Quan tâm chu đáo đối với người mình yêu (Lời nói và hành động của chàng trai khi cô gái bị nhà chồng đánh đập, hành hạ: “Dậy đi em, dậy đi em ơi! / Dậy rũ áo kẻo bọ / Dậy phải áo kẻo lấm! / Đầu bù anh chải cho / Tóc rối đưa anh búi hột Anh chặt tre để đốt gióng đầu / Chặt tre dày, anh hun gióng giữa / Lam ống thuốc này em uống khỏi đau”).

+ Thuỷ chung son sắt trong tình yêu (thuỷ chung kiếp này và thuỷ chung mãi mãi đến tận kiếp sau nếu chẳng may chết đi).

– Giàu nghị lực:

+ Trong đau khổ vẫn không tuyệt vọng, vẫn an ủi, động viên người yêu với mong ước và cũng là niềm hi vọng vào tương lai hai người sẽ kết duyên đôi lứa (Phân tích đoạn thơ: “Đôi ta yêu nhau đợi đến tháng Năm lau nở / Đợi mùa nước đỏ cá về / Đợi chim tăng ló hót gọi hè / Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông / Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già”).

a) Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi.

Cách sử dụng những hình ảnh với cặp đôi gắn bó quen thuộc trong đời sống tự nhiên, trong đời sống sinh hoạt rất gần gũi, quen thuộc của người dân miền núi để nói về tình yêu thuỷ chung, son sắt.

+ Hình ảnh từ đời sống tự nhiên: cá – nước, lúa – ruộng, mùa nước đỏ – cả về, chim tăng lá – gọi hè, chết thành sông – nước uống mát lòng, chết thành đất – dây trầu xanh thắm, chết thành bèo – trôi nổi ao chung.

+ Hình ảnh từ đời sống sinh hoạt: chết thành muôi – múc xuống cùng bát.

- Hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống của người dân miền núi; chim chích trên lượn vòng, chim nhạn bay quanh nhà, nước đập bè chìm, sóng xô bè vỡ, thác trào đồng củi vướng, guồng gỗ, tơ rối, tơ vò, lam ống thuốc, bán trâu ngoài chợ, thu lúa muôn bông.

b) Tác dụng của hình ảnh:

Phân tích theo những gợi ý sau: Những hình ảnh trong đoạn trích Lời tiễn dặn đã làm đậm màu sắc dân tộc:

- Trong ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật.

- Thiên nhiên nhiên và cuộc sống xã hội của người dân miền núi.

- Tâm lí, tính cách của người dân miền núi.

Trên cơ sở phân tích văn bản, có thể nêu lên những thông điệp và ý nghĩa của thông điệp ở đoạn trích Lời tiễn dặn:

Thông điệp mà đoạn trích Lời tiễn dặn muốn gửi đến người đọc:

+ Những đau khổ trong tình yêu và hôn nhân của người dân miền núi trong xã

hội cũ.

+ Vẻ đẹp của tình yêu son sắt thuỷ chung.

+ Sự phản kháng tập tục hôn nhân lạc hậu của người Thái xưa và khát vọng giải phóng khỏi tập tục hôn nhân đó (Nỗi đau khổ và quyết tâm gắn bó của chàng trai và cô gái đã thể hiện sự phản kháng lại tập tục và khát vọng giải phóng khỏi tập tục hồn nhân lạc hậu của nam nữ thanh niên Thái).

- Ý nghĩa của thông điệp:

+ Sự chung thuỷ ở đâu và khi nào cũng là vẻ đẹp vĩnh hằng của tình yêu đôi lứa.

* Quan niệm về tình yêu và hôn nhân lành mạnh vẫn là vấn đề mang tính thời sự đối với lớp trẻ hiện nay.

* Giải phóng đồng bào miền núi khỏi những tập tục lạc hậu, phát huy mọi tiềm Hằng, mọi khả năng của người dân miền núi để xây dựng một đời sống xã hội văn minh, phát triển về mọi mặt của người dân miền núi đang là sự quan tâm lớn của nhân dân cả nước.

Để làm câu hỏi này, các em cần đọc lại phần Kiến thức ngữ văn trong SGK viết về Truyện thơ dân gian để nắm được những đặc điểm cơ bản của thể loại này (về tính nguyên hợp, về sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình, về kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ kể chuyện). Tiếp đến, các em nêu một đặc điểm của truyện thơ được thể hiện trong đoạn trích Lời tiễn dặn.